Все материалы размещаются на языке оригинала.
Интервью с политологом Игорем Мурадяном
В последнее время усилились претензии армянских общественных организаций к послу США в Азербайджане Мэтью Брайзе, занимающем ранее различные посты в администрации США. Как Вы прокомментируете это?
Вполне понятно, что армяне не очень-то любят Мэтью Брайзу, обвиняя его в излишних симпатиях к Азербайджану и считая, что имеются серьезные причины невозможности его пребывания в качестве посла США в Баку. Но Мэтью Брайза занимает не очень высокий пост в общей иерархии внешнеполитического ведомства США, и он ни ранее, ни сейчас не занимал пост ни в Совете Национальной Безопасности, ни в Государственном департаменте, позволяющий принимать определяющие решения. Конечно, он принимал непосредственное участие в подготовке политических решений, в частности, в кавказском направлении, но означало ли это то, что США в период администрации Дж.Буша и нынешней администрации нанесли какой-либо ущерб интересам Армении, в том числе, по карабахской теме.
Прежде всего, нужно отметить, что М.Брайза работал под руководством одного из наиболее талантливых функционеров администрации, специального помощника президента и ассистента Государственного секретаря Даниэля Фрида, который умело проводил политику обеспечения балансов в Южном Кавказе и не допускал даже мысли о возможности возобновления войны в зоне карабахского конфликта. Его действия и личное участие неоднократно приводило к устранению реальной угрозы развязывания войны. Неужели М.Брайза не имел никакого отношения к данной политической линии и позиции США?
То есть, по логике его недоброжелателей, он занимал одностороннюю политику, защищая интересы Азербайджана, но, одновременно, США с каждым новым этапом развертывания кавказской ситуации занимали все более умеренную позицию, когда, при наличии их геополитической стратегии как генеральной линии, приоритетами оставались укрепление стабильности и безопасности в регионе. Во внешнеполитических действиях США, в том числе в части региональной политики, всегда имеют место события, которые никак не соответствуют интересам тех или иных государств, но результирующим становится недопущение радикальных решений и урегулирование конфликтов и проблем. Быть функционером в условиях такой политики огромного государства нелегко, сохраняя при этом симпатии и понимание различных сторон.
М.Брайзу на Кавказе не очень-то принимали, в том числе и в Грузии, где политики и эксперты неоднократно подчеркивали те или иные его высказывания и заявления. Вообще, данные претензии создают впечатление, что М.Брайза является то ли оппозиционером, то ли проводит некую, совершенно личностную, самостоятельную политику, отличную от политики США. Конечно же, имеет место совершенно другое, а именно – сложная внешнеполитическая игра, в которой США пытаются минимизировать ущерб интересам стран региона, при осуществлении главных задач в своей региональной политики.
Рассматривая деятельность М.Брайзы, нужно бы, прежде всего, рассмотреть политику Армении, или, вернее, ту совокупность сигналов, посылаемых во внешнюю среду, которую обозначили внешней политикой. Никто не вынуждал Армению принимать Мадридские принципы, которые стали прелюдией неразрешимых проблем и, по существу, привели внешнюю политику Армении в тупик. Никто не вынуждал Армению начать процесс урегулирования отношений с Турцией, который привел к усилению напряженности в регионе. Никто не запрещал Армении, практически, помалкивать о вандализме, совершенном в Джуге в отношении историко-архитектурных памятников. Никто не привел Армению к нынешнему состоянию информационной ущербности и систематическому игнорированию ее интересов и прав со стороны кого угодно.
Американцы каждый раз вытаскивают Армению из политического болота и спасают от полного провала во внешнеполитическом пребывании, потому что национальная катастрофа Армении никак не соответствует интересам США. Со стороны США мы наблюдали немало неприятных для нас шагов, но мы ни разу не заметили, что США дождались от нас каких-либо инициатив ни в отношении них самих, ни в отношении других центров силы и интересов. Когда страна неизменно проводит политику механического, совершенно не креативного реагирования на внешние вызовы, она может надеяться на вовремя брошенный «спасательный круг», но вряд ли может надеяться на принятие ее в качестве партнера.
Делая М.Брайзу мишенью для длительных обстрелов, хорошо бы обратить внимание на стиль поведения многих других политиков и функционеров, как в США, так и в России и в других странах. Это большая и деликатная тема, которую я пытаюсь касаться при разных обстоятельствах. Сейчас настало время не защищать или ругать М.Брайзу, а рассмотреть нашу внешнюю политику, наше отношение к множеству иных проблем, связанных с политическим и этическим поведением многих деятелей мировой аналитики, масс-медиа, политики и пропаганды. Сейчас Армения заинтересована в проведении США последовательной политики в Южном Кавказе, так как наиболее неприятные инициативы в отношении проблем региона возникают вовсе не со стороны США.
2011-04-08
Политолог Игорь Мурадян прокомментировал продажу Россией ракет С-300, которые были продемонстрированы на военном параде в Баку.
Стало более чем очевидным, что Россия поставила Азербайджану средства ПВО ракеты S-300. Вы не так давно бурно возмущались по этому поводу и обвиняли других армянских экспертов в защите действий России по поставке вооружений Азербайджану. Чем вызвано Ваше молчание сейчас, когда окончательно выяснилось, что S-300 находятся на вооружении Азербайджана?
Это вопрос в эти дни мне задают многие и из Армении, и из-за рубежа. Прежде всего, нужно отметить, что данная продажная позиция 14 армянских экспертов стала важной поддержкой проституционной политики России. Руководство Армении также не сделало ничего для предотвращения этой сделки, получив взамен от России хлам 30-летней давности. Но молчание вызвано тем, что аналогичным образом было бы бессмысленно возмущаться в случае поставок вооружений Азербайджану Турцией, Украиной, Израилем. У нас не было военных договоров и обязательств с этими странами, поэтому и не протестовали. Теперь выяснилось, что Россия относится к такому же ряду государств и ничем не отличается от них в части своей внешнеполитической позиции.
Российский этап армянской истории завершен, и нужно понимать, что нужно выстраивать иную позицию. Я бы сказал, что последние 16 лет в отношениях с Россией принесли много хорошего и полезного, но это завершилось. Во внешней политике крутые повороты совершаются не в один день, а становятся результатами длительной, последовательной политики, которой у Армении, на протяжении этих лет, не было. В результате своей близорукой политики Д.Медведев оказался высмеян, и не только американцами. Политика «равноудаленности» России привела к очередному плевку со стороны и Турции и Азербайджана. Не сумев, на протяжении десятков лет, установить с Турцией более-менее партнерские отношения, русские политики попытались сделать это тогда, когда Турция усилилась как никогда. Ставка на то, что Турция станет более безопасной и стремящейся к партнерству с Россией, став более независимой от Запада, стала идеей фикс в Москве, но в действительности выглядит детской игрой.
Это, конечно же, не могли не понимать политики и интегрированные эксперты в Москве, но видимо, кто-то весьма заинтересован в провале турецкого направления российской внешней политики.
Провал попыток Москвы занять «особое» место в региональной политике означает сигнал об очередном этапе экспансии США в регионы Евразии, и России вновь придется потесниться. Создается впечатление, что Д.Медведева просто кинули – то ли со Смоленской площади, а то и теми, кто поближе. Это очень может быть, принимая во внимание характер и направленность интриг и борьбы в политической элите России. Но усиливается уверенность в том, что Д.Медведев своим позерством и стремлением понравиться Западу только ускорил кризис во внешней политике России, который назревал давно, как только завершились сценарии «цветных революций» и наступил период выжидания США перед новым рывком в региональной политике.
Так или иначе, очень скоро выяснится очень многое в международной политике. Если администрация Б.Обамы не примет инициативы более реалистичных политиков в Вашингтоне, главным образом, от Республиканской партии, США претерпят новый этап своего падения, а это совершенно не допустимо. Подойдя к этому этапу международной политики, Россия растеряла всех своих партнеров и союзников. Не было в истории такого периода, когда армяне работали бы против России, даже при меркантильных мотивах, сейчас это происходит. «Просто приходят и предлагают как-то навредить России, причем, без корытных побуждений, что называется на идейной почве. Причем, это происходит, когда евреи перестали быть лояльными интересам англосаксов, по «понятным причинам». Что в этом хорошего, да ничего, поэтому и говорим об этом. Довольно часто политические цели не содержат ничего рационального, и в политике не больше логики, чем в бытовом поведении людей.
2011-03-29
Интервью с политологом Игорем Мурадяном
В Москве состоялась встреча активистов джавахкского движения с представителями грузинской оппозиции от партии «Свободная Грузия», что вызвало большой интерес. Как Вы оцениваете этот факт и вообще состояние дел в общественной деятельности армян Джавахка, что произошло в последнее время, можно ли ожидать большего понимания властей Грузии проблем армянского населения?
Прежде всего, нужно сказать, что власти Грузии, проводящие политику «правового вытеснения» армян из страны и пытающиеся представить эту политику как образец деятельности демократического, правового государства, все же, поняли, что столкнулись с противлением крепкого по характеру народа, который не собирается сдаваться. То есть, главное, что не удалось совершить грузинским властям, это принудить армян смириться с отсутствием перспективы проживания на этих землях. Нужно сказать, что, несмотря на безусловную поддержку политического класса Грузии политики вытеснения армян, в целом, в грузинском народе нет яростного желания непременно увидеть свою страну населенной одним этносом, тем более, что при самых «благоприятных» перспективах в Грузии будут жить два этноса – грузины и азербайджанцы. Очень большое число грузин не видят смысла политики вытеснения армян из Грузии, в том числе из Самцхе-Джавахетии, в особенности, люди новых поколений, которым не присущи стереотипы «шовинистической классики», характерные для тех, кто, при ложных и бессмысленных лозунгах, растерял свою страну. Грузинские власти вовсе не отказались от своих целей, но поняли, что для реализации этих целей необходимы иные, менее «правовые» методы.
В Джавахкском движении произошли не просто большие перемены, оно стало другим, и активисты движения ставят несколько иные задачи. Предыдущие структуры в Джавахке отодвинуты в сферу исторических воспоминаний и играют роль «прикрытия» иных, более актуальных инициатив. Некоторые внешние инициативы, представленные с такой помпой и согласованные с властями как в Грузии, так и в Армении, практически расписались в своей несостоятельности и оказались в «архиве». Хотя с позиции сегодняшнего дня можно было бы и пересмотреть взгляды критиков этих инициатив. Эти искусственно созданные общественные организации сыграли, все же, определенную роль, растягивая время, которое нечем было занять именно в этот период. Кроме того, эти структуры привлекали некоторое внимание их противников, а это означало их консолидацию.
Уже не является секретом, что во многих ключевых центрах в мире возникают группы, ставящие задачу не допустить успеха политики вытеснения армянского населения из Джавахка и вообще из Грузии. По существу, создается ассоциация таких групп, которые включают различных людей, граждан различных стран, принадлежащих к различным политическим партиям и движениям, но, тем не менее, они хорошо понимают основные задачи. Вашингтон, Брюссель, Париж, Лондон – это не полный список арен для деятельности джавахкского движения.
Что касается активистов джавахкского движения в России, то есть, на Северном Кавказе и в Москве, то их нельзя назвать единомышленниками, это очень разные люди, которые не всегда контактируют друг с другом. Например, данную встречу с грузинскими оппозиционерами организовали люди чрезмерно зависимые, порой психически не уравновешенные. Эту группу курирует полковник ФСБ, не имеющий, практически, никакого оперативного опыта и не знающий особенностей этнопсихологии и самобытных условий в Самцхе-Джававхетии. Но и такого рода группы тоже необходимы: иногда откровенные психопаты делают много шума, и оказываются весьма полезными. Психопаты и некомпетентные полковники нам нужны.
Вместе с тем, Москва становится важной ареной развертывания задач джавахского движения. В это дело включились молодые люди, обладающие хорошими международными связями и финансовой поддержкой. Это демонстративный материал для понимания того, что в любой столице можно проводить независимую и функциональную политику этно-общественных групп и организаций.
Заинтересованные политики и эксперты, а также правительственные функционеры все меньше называют джавахкскую проблему «социальной», и уже всем понятно, что эта проблема политическая. Вернее, грузинское руководство сделало все возможное для превращения этой действительно социальной в прошлом проблемы в политическую. Будет много проблем, много дискуссий, главное, чтобы усилия соответствующих общественных групп были бы скоординированы. Нужно ли общаться с грузинскими политиками? Конечно, в этом нет сомнений, потому что с ними придется решать проблемы. Готовы ли грузинские политики вести честную и заинтересованную дискуссию? Одни да, другие нет.
2011-03-28
– Господин И.Мурадян, чем знаменуется визит президента Д.Медведева в Армению, какие имеются ожидания в развитии российско-армянских отношений и политической ситуации в Южном Кавказе.
– В связи с визитом Д.Медведева в Армению в октябре 2008 года, выясняются новые обстоятельства и намерения России и других государств в отношении региона. Теперь не вызывает никаких сомнений, что Россия привязывает свои отношения с Арменией исключительно с выстраиванием своих отношений с Азербайджаном и Турцией. Все более явственными становятся планы России по отношению к карабахской проблеме, что включает следующее: полный вывод армянских войск из Карабаха, сдача армянами пяти, а затем и семи «районов» Азербайджану, возвращение так называемых азерских беженцев, ввод российских миротворцев в зону конфликта, а по существу, в Карабах, и абсолютное игнорирование вопроса о статусе, который откладывается на десять и более лет. Это ни что иное, как очередной раздел Армении, с теми же партнерами. И в 20-тых и в 40-вых годах Россия пыталась перетянуть на свою сторону Турцию, увлекаясь анти-империалистическими настроениями в Анатолии, но всегда, неизменно получала по носу, вместе более благоприятного доступа к Черноморским проливам. Так получится и сейчас, но, конечно же, не сразу, но времени для данных экспериментов всегда хватало, чтобы в очередной раз уничтожить Армению. Интересно то, что, как и в иные времена, армяне с воодушевлением ожидали решений своей судьбы руками России. Во время визита Д.Медведева в Ереван, десятки тысяч армян с плакатами и российскими флагами, на так называемой площади России, выражали лояльность президенту России, который намерен задушить их родину, сделать их насмешкой для всего мира.
– Вы уже излагали мысли относительно планов и намерений России в отношении Карабаха и Армении. Понятно, что эти планы, так или иначе, связаны с событиями в Грузии и с намерениями США усилить свое присутствие в Черном море. Но, насколько политические убеждения самого Д,Медведева способствует продвижению данных планов.
– Политические убеждения российского президента здесь ни причем. Россия довольно долго выжидала и всегда рассчитывала на использование карабахского ресурса в своей политике. По выражениям наиболее продвинутых и интегрированных в государственные структуры российских политологов, Россия, так и ничего, не получила от сотрудничества с Арменией, и дальнейшее сотрудничество в таком одностороннем режиме более не имеет смысла. Это говорится совершенно открыто их армянским коллегам, которых они знают долгие годы. Такого мнения, в той или иной форме, придерживаются ведущие сотрудники Российского института стратегических исследований, Института СНГ, эксперты, непосредственно консультирующие администрацию президента России. Что касается Д.Медведева, то по имеющимся сведениям, он является лидером азербайджанского лобби в России. Имеются достаточно плотные связи и интересы президента Д.Медведева для такого утверждения. В России чрезвычайно многие высокопоставленные чиновники идентифицируются, прежде всего, как азербайджанские лоббисты, а уже затем, как люди, занимающие те или иные государственные должности. Слишком много стало в российском руководстве «газовиков» и «нефтяников». В этом и заключаются политические убеждения. Наряду с стратегическими и тактическими интересами России, в которые вписываются планы по карабахской теме, конечно же важную роль играют чисто коммерческие интересы, естественного очень масштабного свойства. Кто задействован в реализации этих интересов известно лишь частично, однако, в настоящее время ряд американских и британских журналистов в Москве активно разрабатывают эту версию, когда-нибудь всплывет, когда-нибудь.
– Но на чем базируется уверенность русских о том, что данный проект успешно осуществится, и Армения сама подпишет себе смертный приговор?
– Это более важный, быть может, самый важный вопрос во всей этой игре. Удивительно то, что, по существу, весь русский политический и проектно-аналитический истеблишмент глубоко убежден, что армянский народ и его руководство должны быть благодарны России за такую развязку по карабахской теме. Не однократно, на самых разных уровнях, от экспертного сообщества до комитетов ГосДумы и соответствующих департаментов Министерства иностранных дел России, с огромным удивлением воспринимаются доводы по поводу невозможности подобных решений. Видимо, соответствующие аналитические и информационно-разведывательные службы России проделали соответствующую работу и привели оценки о полной деморализации армян, готовности принять любое решение, обеспечивающую им «спокойную» жизнь. Это, быть может, главный аргумент в операционной системе принятия решения по карабахской теме. МИД лишь пытается проводить эту политику, которая является разработкой группы людей в администрации президента, у которых есть убежденность в данных оценках. Например, в качестве важного аргумента, приводиться то, что партия «Дашнакцутюн», вполне одобряет русский план, то есть сдачу территорий и ввод миротворцев, не имея в виду определение статуса. Кстати, в переговорах не упоминается «Нагорно-карабахская республика», как наименование государственности этого края. То есть, речь идет не только об отсутствии определения статуса, но и о ликвидации НКР. И это не случайно. Для русских НКР это напоминание об элементе новой политической конфигурации бывшего советского пространства. НКР – это слишком вопиющее понятие для русского национального сознания.
– Насколько разработан этот план, насколько уверены российские политики и разработчики в успехе их «карабахского проекта».
– В общении с российскими экспертами обращается внимание на то, что помимо задачи установления новых отношений с Турцией, в развертывании карабахской темы имеет значение азербайджанское лобби в Москве, которое тесно связанно с множеством чиновников, и, прежде всего, с президентом Д.Медведевым. Стали известны особенности отношений между азербайджанскими лоббистами и лично с Д.Медведевым, который так или иначе, связан с нефтяными и газовыми проектами. Во время визита Д.Медведева в Баку, так и не было принято окончательных решений, но были обозначены намерения и некоторые обязательства.
Интегрированные в государственные структуры российские политологи, которые на протяжении многих лет, придерживались мнения о том, что в интересах России предпочтительно «заморозить» карабахскую проблему, сейчас предлагают следующее. По их мнению, Армения могла бы категорически отвергнуть этот план, и Россия не будет иметь политических ресурсов для продолжения настаивания на реализации данного проекта. Одновременно, не рекомендуется автоматически обращаться за поддержкой к США, а выстраивать более принципиальную позицию с Россией. На наш взгляд, это не просто обособленная рекомендация ситуационного характера, а вполне разработанная и осмысленная технология. Следует отметить, что прослеживается значительная растерянность и неуверенность российских аналитиков и политических проектировщиков в части «карабахского проекта». Значительная часть аналитического сообщества России считает данный проект совершенно нереалистичным. По оценкам российских аналитиков, администрация президента России потребовала от спецслужб изложить свои мнения по поводу «карабахского проекта», что привело к неадекватным результатам. Руководители российских спецслужб не стали усложнять свое положение и не дали отрицательных оценок. По оценкам спецслужб, в частности Службы внешней разведки России, данный проект «содержит новые интересные предложения и может стать отправной точкой для развертывания политики России в Южном Кавказе.» СВР рекомендует уделить внимание этапу согласования предложений и позиций, а также работе по обеспечению достижения консенсуса в Армении и Азербайджане, что станет трудным делом. В настоящее время, администрация президента России не пытается привлечь к разработкам представителей исследовательских институтов и центров. Побывавшие к НКР российские эксперты, так или иначе, сохраняют свое мнение, что «карабахский проект», по существу является ни чем иным, как политической авантюрой, но эти мнения не выражаются публично. Исходя из проделанной работы, допустимо придти к выводу, что «карабахский проект» инициирован, в значительной мере, азербайджанским лобби в Москве, с которым тесно связан президент Д.Медведем. Следует отметить, что премьер-министр В.Путин и его люди в администрации президента, а также, министр иностранных дел С.Лавров до сих пор не выражали энтузиазма и благоприятных ожиданий по поводу данного проекта. Нет уверенность в том, каким образом сочетаются стратегические интересы России и задачи лоббистских групп в Москве, но и то и другое имеет место в выдвижении «карабахского проекта».
– Но с визитом Д.Медведева связываются многие надежды и конкретные планы с развитием экономики и инфраструктуры Армении, включая вторую атомную электростанцию. Как это соответствует с Вашими утверждениями о национальной катастрофе, которая ожидает Армению?
– В 20 годах Армения была разделена, у нее были отняты исторические провинции, а затем на оставшейся территории развивалась экономика и социальная сфера, потому что, полное уничтожение Армении наносило бы непоправимый ущерб российской стратегии. Русские всегда считали принадлежность Карабаха Армении, как необоснованную роскошь для армян. Любое позитивное упоминание о Нагорно-Карабахской республике, о карабахских вооруженных силах, о христианской принадлежности этого края всегда, на протяжении 20 лет вызывало неприязнь и растерянность, практически, у любого русского, в особенности у политиков и экспертов. Что касается обещаний Д.Медведева, то хорошо бы задаться вопросом, а для чего именно сейчас возникло так много столь амбициозных предложений. Вряд ли русские построят в Армении атомную электростанцию. Ну, зачем русским строить столь серьезный объект в умирающей и сброшенной со счетов стране. Уран, может быть, они и будут разрабатывать, он им нужен самим. Атомные электростанции, русские скорее, будут строить в Турции и Азербайджане.
– В СМИ так и не имело место подтверждение того, что решения по Карабаху Россия связывает с отношениями с Турцией. Это предположение, подтвержденное информацией, или выводы, сделанные на основе только аналитической работы?
– В анализе политического проектирования, то есть, того материала, который еще не заявлен в публичной политике, такие категории, как «информация», «анализ», «выводы», – все это весьма относительно. Впрочем, один пример информационно обеспеченного аргумента можно привести, и это не может отрицать ни один российский дипломат, занятый в сфере российско-турецких отношений. Турки неоднократно предлагали русским приостановить осуществление проекта Карс – Ахалкалаки, если русские заявят, что «пять районов будут переданы Азербайджану, пусть не сейчас, но в ближайшем будущем». Вместе с тем, я вновь утверждаю, что Турция не заинтересована в карабахской теме, а данное и другие аналогичные предложения поступают лишь в связи с тем, что Турция хотела бы получить от России максимально больших уступок, что призвано сделать отношения между нами более существенными и обязывающими.
– Как повлиял российско-грузинский военный конфликт на развертывание карабахской темы, есть ли в новой ситуации, источник политики России в отношении Армении?
– Завершение чеченской кампании, существенные успехи по снижению террористической угрозы на Северном Кавказе, тактические военные успехи российских вооруженных сил в Грузии, сыграли важную роль в воодушевлении российского политического руководства в части осуществления очередного этапа в утверждении новых позиций в Южном Кавказе. Данное обстоятельство, имеющее более эмоциональное, нежели политическое значение, тем не менее, явилось важным в принятии решений по карабахской проблеме. Вместе с тем, возможное усиление проблематичности в развитии процессов, связанных с Абхазией и Южной Осетией, может привести к снижению уверенности России в проведении политики натиска на Южный Кавказ. До настоящего времени, в Москве нет уверенности в понимании того, что произошло в рамках конфликта с Грузией, прежде всего, в позиции и роли США. Российские эксперты не готовы и не хотели бы развития сюжета, связанного с тем, что политика США была направлена на вовлечение России в широкий военный конфликт с Грузией, с целью усилить аргументацию в части развернуть военное присутствие США в Черноморско-Кавказском регионе. В Москве хотели бы исключить из публичного обсуждения все то, что может подорвать бравурную пропаганду, и поставить под сомнение не только военный, но и политический успех на Кавказе.
– Имеет ли Россия претензии в отношении Армении, по поводу осетинских событий, каково значение этих претензий?
– Такие претензии имеются, и они имеют исключительно политическое значение. В действительности, Россия вряд ли ожидала от Армении более-менее значительной военно-оперативной помощи. Сейчас Россия муссирует этот вопрос, в особенности по поводу «соболезнования» Армении Грузии, но не Осетии, только лишь, как средства оказания давления на Армению и «указания ей места», как ненадежного партнера. Русские решили, что они имеют большие права на такие манипуляции, после «великой победы».
– Как воспримут эти намерения России другие державы, имеющие существенные интересы в Южном Кавказе? Располагает ли Запад рычагами для коррекции данной политики России?
– Прежде всего, нужно понять, каков международный контекст данной авантюры. В широком международном контексте российско-грузинский военный конфликт связан, скорее не с локальными конфликтами в регионе, а с задачами США развернуть свою стратегию усиления военно-политического присутствия в бассейне Черного моря. Данные планы США имели место гораздо ранее и возникли в первой половине 90-тых годов, но даже в начале лета 2008 года, США все еще не приняли по формату данного присутствия, что связано, прежде всего, с тем, что ведущие европейские державы – Германия и Франция, не заинтересованные с осуществлении данных планов, не одобряли их. Без одобрения НАТО и ЕС, США не могли достаточно уверенно осуществлять данные планы, так, как бассейн Черного моря непосредственно примыкает к Европейскому Союзу. США необходимы были достаточные аргументы, и действия России в Грузии вполне соответствовали поставленным задачам по убеждению Европы. В этих условиях, Россия и Турция – противники усиления США в Черном море, понимают, что в «одиночку» они не в состоянии противостоять экспансии США в регионе, тем более, после принятия решения о создании трех американских баз в Грузии и тем самым превращение Грузии в авангардного партнера США в Черноморско-Кавказском регионе. Россия и Турция демонстрируют готовность действовать солидарно и сделать серьезную заявку на создание альянса. Пока, вся забота США по карабахской теме сводится к сохранению «на плаву» Минской группы, недопущение «локального», «регионального» решения, в рамках отношений Россия – Турция – Азербайджан. Это стало бы страшным результатом их политики, практически, стратегическим проигрышем американцем в регионе, и не только в регионе. Данное «анти-системное», по мнению американцев, привело бы к заметному вытеснению США из региона, в том числе к подрыву значимости Черноморского бассейна для американской стратегии, а также, к отнесению Грузии к числу деактуализированных партнеров. На мой взгляд, США будут продвигаться к провалу этого русского проекта по карабахской теме, классическим образом. Вначале, США попытаются, как всегда, уговорить Турцию не поддаваться на предложения России. Аналогичным образом, американцы будут ангажировать Азербайджан, предлагая ему более благоприятный вариант урегулирования. Нужно сказать, что Турция очень рассчитывает на это, и Азербайджан тоже, но у Турции, видимо, есть достаточно рассчитанный план действий. Турки, во многом, рассчитывают на новую ситуацию, которая может возникнуть после президентских выборов в США. На это рассчитывают, также, и русские, но русские попытались продавить какое-либо, пусть даже «ближнее» решение с Турцией, касающееся всего региона Южного Кавказа. Пока, русские поняли, что турки немного перехитрили их, затянув время, но продолжают продвигать свои предложения. Различные политические круги в Турции, все еще, надеются на возможные повороты в американско-турецких отношениях, разработку и реализацию новых отношений, то есть, на новых условиях, когда Турция будет осуществлять внешнюю политику более самостоятельно, но опять же, при поддержке США. Это маловероятно, и навряд ли, США будут разменивать себя по таким мелочам, так, как американцы очень хорошо понимают следующее – Турция весьма опасается переходить ту линию, за которой наступает действительная конфронтация с США. Турция, по-прежнему, нуждается в поддержке США, ЕС и НАТО. Иначе у Турции не будет шансов преодолеть экономические и социальные проблемы, и она встанет у пропасти развала государства. В Москве эти сюжеты, конечно же, принимают во внимание, и понимают, что строить отношения с Турцией на некой стратегической основе невозможно. В настоящее время, Россия выстраивает отношения с Турцией на множестве тактических интересов, но весьма важных интересов. Политика Джона МакКейна в целом, станет лакмусовой бумагой для выяснения реальных возможностей для выстраивания американско-турецких отношений в новых исторических условиях. Б.Обама не предложит скорых решений, и в отношении Турции политика США не претерпит существенных изменений. Все же, видимо, отношения между США и Турцией не приобретут нового дыхания ни в каком из возможных вариантов. Поэтому, Турция продолжит свою игру с Россией, демонстрируя реальность альтернативного курса во внешней политике. Но, нужно иметь в виду, что для национальной катастрофы для Армении вовсе не обязательно становление отношений стратегического характера между Россией и Турцией, достаточны лишь три – четыре года флирта между ними. В ближней перспективе «треугольник» Россия – США – Турция в Южном Кавказе не будет столь однозначным в части расклада сил, как может представиться, и это понимают все три актора. Это означает, что Турция будет продолжать оставаться на позиции сбалансирования. Нельзя не учитывать и нынешний мировой кризис, и ценообразование на энергоресурсы. Этот фактор, конечно же, повлияет на внешнеполитические амбиции России. Дж. МаКейн гораздо лучше указал бы место этим «газовикам» и «керосинщикам» в Москве, но не исключено, что это же сделает и Б.Обама. Нефтяникам-политикам вообще очень не везет в последнее время, слишком зыбкая база. Важным представляется то, что США готовы одобрить транспортировку газа с иранских месторождений в Европу через газопроводную систему Турции. Это может стать реальным, так как для США более приемлемым являются поставки иранского газа в Европу, нежели в Китай и даже в Индию. Кстати, в европейских аналитических центрах считают, что игра с Россией для Турции является лишь аргументом для диалога в ЕС и США. Все это означает, что Армения все еще сохраняет возможность для внешнеполитического маневра, хотя только в потенциальном смысле.
– Какова же должна быть позиция Армения, чтобы не допустить уничтожения армянского Карабаха и уйти от национальной катастрофы ?
– Пожалуй, я приведу не свое мнение, а мнение ведущих российских политологов, которые столько лет отстаивали идею «замораживания» карабахской проблемы. «Было бы неразумным демонстрировать нервную реакцию и автоматическое обращение за помощью к США. В этой ситуации, когда ставится под сомнение принадлежность Карабаха армянскому народу, для Армении достаточно сказать «нет», решительное «нет». В этом случае, Россия не имеет никаких аргументов и возможностей продолжать проталкивать свои планы. Россия не будет настаивать более того, что она уже сделала». Еще задолго до выяснения данных мнений и оценок, мне представлялись реалистичным и возможным данный подход. Но я хотел бы отнести эти оценки именно к мнению и позиции данных русских политологов. Россия понимает, что ее «великая победа» над Грузией весьма эфемерна и хотела бы продемонстрировать миру, что она способна принимать и продвигать иные решения, то есть, в рамках пресловутого «международного права», и карабахская тема, наряду с геополитическим аспектом, весьма удачно вписывается и в эти пропагандистские цели. Вместе с тем, несмотря на кажущуюся уверенность России, она более, чем опасается американцев, но еще больше опасается перспективы «вербовки» штатами государств региона. В любом случае, «русский период» армянской истории завершился, даже если проект будет провален, Россия будет восприниматься как опасный враг. Очень жаль.
– А если Армения не скажет решительного «нет»?
– В этом случае, нужно прекратить жертвовать армянами Карабаха, как овцами на жертвенном столе и попытаться обнаружить в мире те деньги, которые позволили бы карабахцам переселиться в некоторые районы Армении, а лучше в другие страны. Сейчас, совершенно ясно, что армяне боятся, основательно бояться и поэтому непременно проиграют, бесславно и постыдно, без единого выстрела.
ИРАВУНК ДЕ ФАКТО
2010-10-28
Աշխարհաքաղաքական նոր իրողությունների, առավելապես ԱՄՆ-ԵՄ` մի կողմից, Թուրքիա` մյուս կողմից, լարվածության սրման, Թուրքիայի էքսպանսիոնիստական նկրտումների, Ադրբեջանի` իրեն հիմնական կազմի խաղացող երևակայելու, Ռուսաստանի, Իրանի գործոնի վերաիմաստավորման պայմաններում քաղաքական վերլուծաբան, փորձագետ ԻԳՈՐ ՄՈՒՐԱԴՅԱՆԻ վերջին շրջանի հրապարակումները, նայած մեկնության, ոմանք կարող են անիրական, ոմանք ոգևորիչ համարել։ Դրանցում, ինչպես ասում են, կարմիր թելի պես անցնում են հարավկովկասյան թնջուկի հանգուցալուծման, մասնավորապես ղարաբաղյան խնդրի լուծման, հայ-ադրբեջանական հակամարտության, հայ-վրացական, հայ-թուրքական բաց հարցերի կարգավորման նոր, կարելի է ասել, արմատական մոտեցումներ։ Այս հանգամանքի առաջ բերած հետաքրքրություններն են հենց հիմք դարձել փորձագետի հետ հարցազրույցի, որ ներկայացնում ենք ընթերցողի ուշադրությանը։
Ըստ Ձեզ, կարելի՞ է համեմատել ղարաբաղյան խնդրի հետ կապված ներկաիրավիճակը պատերազմական հաղթանակներին հաջորդած իրադրության հետ։
Ճիշտ չէր լինի համարել, թե 1994-ի մայիսին հայկական զինված ուժերն ինչ-որ փայլուն հաղթանակ են տարել։ Հայոց բանակը կարողացավ վստահորեն խափանել պատերազմում բեկում մտցնելու Ադրբեջանի փորձերը, նրան ընդունելի արդյունքների հույսեր չթողեց, երբ կարող էր վերահսկողություն հաստատվել Ղարաբաղի զգալի մասի նկատմամբ, հայկական կողմի վճռական հաղթանակի մասին խոսելը կլիներ չափազանցված ու անհիմն։ ԼՂՀ-ի բանակը չկարողացավ վերադարձնել Շահումյանի շրջանն ու Դաշտային Ղարաբաղի տարածքները, կորցրեց վերահսկողությունը Հորադիզի կարևոր ելուստի նկատմամբ։ Բայց անգամ այս ամենով հանդերձ չի կարելի ասել, թե պատերազմական գործողությունները հաղթական ավարտի հասցնելու համար անհրաժեշտ ռազմական գերակշռության մասին խոսելն անընդունելի է։ Հայկական զինված ուժերի առջև երևի երբեք ադրբեջանական զինված ուժերը գլխովին ոչնչացնելու և Կուր գետի առափնյա ռազմավարական տարածքներին տիրանալու խնդիր դրված չի եղել, ինչը հնարավորություն կտար միանգամայն այլ արդյունքների հասնել քաղաքականության մեջ։ Ադրբեջանն օրհասական վիճակում էր, և Հայաստանի ղեկավարությունն ու հրամանատարությունը դրանից չօգտվեցին։ Հայաստանը ղեկավարում էին անփորձ քաղաքական գործիչներ, իսկ բանակի հրամանատարությունը պատահական, ոչ պրոֆեսիոնալ մարդկանց ձեռքին էր։ Ներկա իրավիճակը մեծ մասամբ դրա հետևանքն է, բայց, իհարկե, հետագա գործընթացներն ավելի մեծ չափով կանխորոշեցին ստեղծված իրավիճակը։ Վերջին գրեթե մեկուկես տասնամյակում Հայաստանը վարում է անարդյունավետ արտաքին քաղաքականություն, որը պաշտպանություն է գտնում իշխանական և ընդդիմադիր քաղաքական գործիչների ու քաղաքական խմբերի մեծ մասի կողմից, ինչը սոցիալական խոր ճգնաժամով է պայմանավորված։
Ինչո՞վ է արտահայտվում արտաքին քաղաքականության անարդյունավետությունը, որո՞նք են այն պատճառներն ու հանգամանքները, որոնք կանխորոշել են արտաքինքաղաքականությունը, ինչպե՞ս եք գնահատում ներկա իրավիճակը ղարաբաղյանխնդրի առնչությամբ, ի՞նչ կարելի է ակնկալել մոտ ժամանակներս։
Հայաստանի արտաքին քաղաքականության գլխավոր գործոնն այն է, որ այն միշտ ուղղված է եղել քաղաքական ղեկավարության և նրա շրջապատի շահերի ու անվտանգության ապահովմանը։ Դա ավանդույթ է դարձել մեր երկրի համար, որին միշտ ուզում են վնասել խորագիտության և քաղաքական չափավորության պատճառով։ Ղարաբաղյան հարցում Հայաստանն սպասողական դիրք է գրավել` նախընտրելով նրբորեն պատասխանել արտաքին մարտահրավերներին, ոչ մի լուրջ ջանք չգործադրելով միջազգային ասպարեզում այս կամ այն խնդիրն առաջ տանելու ուղղությամբ։ Հայաստանի գործունեությունը ղարաբաղյան խնդրի առնչությամբ լիովին պայմանավորված է եղել բացառապես ինչ-որ վտանգներով` քաղաքական իրադրության և քաղաքական ղեկավարների վարկի նկատմամբ։ Հայաստանը հրաժարվել է ԼՂՀ-ի միջազգային ճանաչման, աշխարհում տեղի ունեցող տարբեր գործընթացների մեջ նրա ներգրավման նախաձեռնություններից։ Հայաստանի քաղաքական ղեկավարությունը հենց սկզբից էլ տրամադրված չի եղել և նպատակ չի ունեցել հասնելու ԼՂՀ-ի միջազգային ճանաչմանը։ Այդ խնդիրների առնչությամբ արված ամեն կարգի հայտարարությունները եղել են դատարկ ու ամբոխավարական խոսակցություններ` միտված ներքին լսարանի բավարարմանը, որը սկսել է հստակորեն հասկանալ, որ Հայաստանի քաղաքական ղեկավարությունը նման նպատակ չունի։ Այս առումով Հայաստանի քաղաքական ղեկավարությունը լիովին ընկրկել է արտաքին պահանջների առջև, որոնք առաջադրելիս ակնարկներ են արվել, որ «խելոք մնալու» դեպքում այդ վարքագիծը «կգրանցվի» նրանց ակտիվում։ Քաղաքական երկխոսությունից հանվել են ԼՂՀ-ի կորցրած տարածքների, փախստականների ու Ադրբեջանի ագրեսիվ գործունեության խնդիրների հետ կապված քաղաքական և հումանիտար բնույթի հնարավոր բոլոր հիմնավորումները։ Հայաստանն արտաքին ուժերին թույլ է տվել ղարաբաղյան թեման, որպես կարևորագույն առավելություն, վերածել հայ ժողովրդի ազդեցության և իրավունքների ճնշման գործոնի։ Հայաստանը Թուրքիայի հետ բանակցությունների մեջ մտավ ամենևին չհասկանալով ու հաշվի չառնելով այդ նախագծի հեղինակների իրական նպատակները, չկարողացավ հաշվարկել անգամ «երկրորդ քայլը», երբ Թուրքիային թույլ տվեց դառնալ ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման իրական մասնակից, և այդ հարցն օգտագործել իր շահերի օգտին։ Հայաստանը, ունենալով ժամանակի պաշար և պաշտպանական ինքնաբավության ապահովման բազում ուղղություններ, հայտնվել է մի վիճակում, երբ սեփական պաշտպանունակությունը նենգափոխվել է Ռուսաստանի հետ ոչ այնքան հասկանալի հարաբերություններով։ Հասկանալով Ադրբեջանի մարտավարությունը` Հայաստանը վերածելու պաշարված ամրոցի, Հայաստանի ղեկավարությունն այդպես էլ համարձակություն չունեցավ հասցնելու համարժեք կանխիչ հարված, ինչն Ադրբեջանին կստիպեր նոր պատկերացում կազմելու լիամասշտաբ պատերազմի հնարավոր հետևանքների մասին։ Փաստորեն, Ադրբեջանը խախտել է նախկին պայմանավորվածությունները հրադադարի վերաբերյալ, և սկսել դանդաղընթաց պատերազմ, նպատակ ունենալով Հայաստանին հարկադրել զիջումների, ինչը, անտարակույս, նրան հնարավորություն կտար դուրս գալու բանակցություններից ու կարգավորման գործընթացից։
Ինչպիսի՞ն է կարգավորման նշանակությունը միջազգային ընկերակցության համար, և ի՞նչ բովանդակություն ունեն տեղի ունեցող բանակցությունները։
Աշխարհում շատ նպաստավոր իրավիճակ է ստեղծվել հայկական շահերի առնչությամբ` ինչպես ղարաբաղյան թեմայով, այնպես էլ այլ շոշափելի հարցերում։ Ակնհայտ է, որ ուժի առաջատար կենտրոնները, ԱՄՆ-ը, Եվրոպան, Ռուսաստանը, Իրանը և այլ պետություններ աջակցում են ու կաջակցեն Հայաստանին, որը հանվել է համաշխարհային քաղաքականության «ռեզերվից» և դարձել Թուրքիայի «զավթողամտության» զսպման կարևոր գործոն։ Թուրքական քաղաքականությունը դառնում է Արևմուտքի ու Արևելքի առաջատար պետությունների քաղաքական ռազմավարությունների զարգացման աննպաստ պայմաններից մեկը։ Թուրքիան հայտնվել է համաշխարհային ու տարածաշրջանային մեկուսացման մեջ ու շրջափակվել, և դա արվել է, առնվազն, ամերիկացիների ու եվրոպացիների փոխհամաձայնությամբ, այդ քաղաքականության հանդեպ Իրանի ու արաբական առաջատար պետությունների դրական վերաբերմունքով հանդերձ։ Հայաստանը տանում են քաղաքական խոչուխութերով` ապահովելով նրա կենսագործունեությունը, նրանից սպասելով ավելի արդյունավետ պետական գործառություն։ Ադրբեջանին հնարավորություն են ընձեռում ցուցադրելու իր «եզակի անկախությունը», իրականում նրան վերածելով «նավթի տակառի», որն ամեն անգամ Բաքվի ղեկավարության հոգեխանգարմունքի նոպայի ժամանակ մոտեցնում են մեծ պատերազմի իրողությանը, ուր նա շատ ավելին կկորցնի, քան տարածքներ։ Այն բանի ըմբռնումը, որ Ադրբեջանն իր այսօրվա նկարագրով և ճանաչված տարածքների շրջանակներում չի կարող բավականաչափ երկար գոյատևել, աղերս ունի ոչ միայն տարածաշրջանային որոշակի ծրագրերի, այլև սահմանների վերաձևման և ազդեցության ոլորտների փոփոխման ընդհանուր դոկտրինի հետ։ Մի շարք առաջատար պետություններ սկսել են է՛լ ավելի ակնհայտորեն հասկանալ, որ Ադրբեջանի հետ երկարաժամկետ ծրագրեր կապելը խոր մոլորություն կլինի։ Այդ ժողովրդին վիճակված է կորցնել ոչ միայն պետականությունը, այլև հայրենիքն ու ցրիվ գալ Եվրասիայի վիթխարատարած լայնություններում, դատապարտվելով ուծացման, մի շարք ենթազգերի առաջացման` թուրքախոս պոլովեցների նման։ Ադրբեջանը պիտի ընտրություն կատարի` կամ հաշտվի այնպիսի երկրի դրության հետ, որը չունի ո՛չ քաղաքական, ո՛չ տարածքային հավակնություններ և համաձայն է ավելի մեծ տարածքների կորստյան, կամ դառնա Թուրքիայի արբանյակ և ոչնչանա բախումներում, որ սպասվում են թուրքական վերնախավի հրահրած ամեն կարգի մեծապետական նկրտումների հետևանքով։ Դրա հետ մեկտեղ, հայկական ռեսուրսը հենց նրա համար էլ ռեսուրս է, որ օգտագործվի, ընդ որում, ոչ մի կասկած չկա, որ եթե հայ ազգը վճռական նախաձեռնություններ չունենա տարածաշրջանային աշխարհաքաղաքական նախագծերին ակտիվորեն մասնակցելու վերաբերյալ, ապա Հայաստանը ոչ միշտ կհամարվի քաղաքական գործոն։ Այլ կերպ չի կարող լինել, այլ կերպ չի լինում քաղաքական պատմության մեջ։ Ղարաբաղյան խնդրի վերաբերյալ «մեծ եռյակի» հայտնի հայտարարությունը միայն քարոզչական քայլ չէ, որն ընդհանուր ոչինչ չունի ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի և Ռուսաստանի, ինչպես նաև նրանց ծիրում գտնվող պետությունների իրական ծրագրերի ու մտադրությունների հետ։ Այդ հայտարարությունը կարող էր միանգամայն ուրիշ լինել և ոչ մի հույս չտալ Ադրբեջանին, անգամ սին հույս, եթե Հայաստանն այլ քաղաքական ոճ հետապնդեր և ավելի բովանդակային քաղաքականություն վարեր։ Հայաստանի քաղաքական ղեկավարությունն ու պաշտոնական մեկնաբանները բազմիցս հայտարարել են, որ նրա համար ընդունելի չէ ղարաբաղյան խնդրի լուծման որևէ տարբերակ, եթե ԼՂՀ-ն չի ճանաչվում անկախ պետություն, չեն ապահովվում ցամաքային կապ Հայաստանի հետ և անվտանգության միջազգային երաշխիքներ։ Սա են միշտ վկայակոչում վարձու փորձագետներն ու քաղաքական գործիչները, որոնք պնդում են, թե, իբր, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մասնակցությամբ մշակված մադրիդյան սկզբունքները պարունակում են Հայաստանի այս մտադրություններն ու պայմանները։ Պետք է ասել, որ ԼՂՀ-ի գոյության այդ շատ սահմանափակ ձևաչափը, որ ենթադրում է հայկական ղեկավարությունը, ամենևին էլ չի երաշխավորում ոչ միայն ԼՂՀ-ի, այլև Հայաստանի անվտանգությունը։ Բայց անգամ այդ ձևաչափն է լիովին բացակայում և չի նախատեսվում ո՛չ մադրիդյան սկզբունքներում, ո՛չ հայտնի վարկածներից որևէ մեկում։ Պատահական չէ, որ բանակցությունների հենց սկզբից, դեռ մինչև մադրիդյան սկզբունքների մշակումը, հայկական ղեկավարությունն ավելի մեծ չափով, քան ադրբեջանականը, հակված էր բանակցությունների փակ բնույթին, ինչը ոչնչով հիմնավորված չէր ո՛չ բանակցությունների հաջողության, ո՛չ ազգային շահերի տեսակետից։
Որքանո՞վ է հիմնավորված պատերազմական գործողությունների վերսկսմանհավանականությունը։
Պատերազմական գործողությունների վերսկսումն այնպիսի ընկալմամբ, ինչպիսին պատկերվում է ծավալված քաղաքական բանավեճում, հնարավոր է միայն Ադրբեջանի ու Թուրքիայի միջև միանգամայն որոշակի պայմանավորվածության միջոցով, ինչը ներկայում լինել չի կարող։ Թուրքիան կարող է շահագրգռված լինել ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմով, եթե խիստ մեկուսացված ու շրջափակված լինի և հարկ լինի ցուցադրել իր դերը տարածաշրջանում։ Այլ բան է, որ Ադրբեջանն ընտրել է ռազմաճակատի գծում մանր դիվերսիաների ու սադրանքների շատ հարմար մարտավարությունը, ինչը վաղ թե ուշ կհանգեցնի պատերազմի, բայց արդեն Հայաստանի նախաձեռնությամբ, որի համար անընդունելի կդառնա նման իրադրությունը։ Ակնհայտ է դարձել, որ Ադրբեջանը կշարունակի այդ մարտավարությունը, հույսը դնելով Հայաստանի համբերատարության վրա։ Եթե Հայաստանը համոզվի, որ պատերազմն իր համար վատթարագույնը չէ, հույսեր կան ոչ միայն խնդրի լուծման, այլև հաղթանակի, հակառակորդի ջախջախիչ պարտության։ Պատերազմական գործողությունների վերսկսման առումով կանխորոշվածություն չկա, երբ երկու երկրների քաղաքական ղեկավարները, ժողովուրդներից աղետալիորեն կտրված, որոշումներ են ընդունում առանց ազգային շահերը հաշվի առնելու։ Կհաղթի ո՛չ նա, ով լավ է պատրաստված պատերազմի, տվյալ դեպքում սա ամենակարևոր գործոնը չէ, այլ նա, ով կսկսի պատերազմը։ Բացի այդ, կարող է լինել պատերազմի երկու վարկած. երբ Թուրքիան շահագրգռված է, երբ Թուրքիան շահագրգռված չէ։ Հայաստանի զինվորական հրամանատարությունն անվիճելի վաստակ ունի, բայց ժամանակն է, որ նա զիջի տեղը։ Սա սկսել են հասկանալ արդեն ոչ թե շատերը, այլ բոլորը։ Այն պնդումը, թե Հայաստանի քաղաքական ղեկավարությունը պետք է հրաժարական տա, ինքնըստինքյան վերացական ու սքողման հայտարարություն է։ Պետք է ավելի կոնկրետ լինել որոշումներ ընդունելիս և պահանջել` Հայաստանի զինվորական ղեկավարությունը պետք է հրաժարական տա։ Եկել է այլ մարդկանց ժամանակը։ Մի՞թե ուրիշ մարդիկ չկան։
Մեզ համար ո՞րն է այս վիճակից դուրս գալու ելքը։
Հայաստանի ղեկավարությունը զարմանալի հետևողականությամբ պայքարում է ամեն տեսակի նախաձեռնությունների դեմ ինչպես Ղարաբաղում, այնպես էլ հայկական սփյուռքում։ Ցանկությունը, որ հայ ժողովուրդը իրական այլընտրանք չունենա, ղեկավարության համար ասես նպատակ լինի։ Դրա հետ մեկտեղ, ակնհայտ է դարձել, որ Հայաստանի առջև ավելի բարդ խնդիրներ են ծառացած, քան հայ ղեկավարները կարող են պատկերացնել։ Հայաստանի առջև խնդիր է ծառացել դառնալու ոչ շատ կարևոր, բայց, այնուամենայնիվ, տարածաշրջանային աշխարհաքաղաքականության սուբյեկտ և ուժի համաշխարհային կենտրոնների առանցքային գործընկեր։ Այս ամենը հնարավոր է, եթե «հայ ցանցային կառույցը», որն իր հնարավորություններով արդեն հիմա ավելի ուժեղ է, քան առանձին պետություններ, վերակազմավորվի։ «Հայ ցանցային կառույցը» թիրախ է դարձել մի շարք խոշոր պետությունների համար, որոնք խնդիր են դնում չեզոքացնելու նրան կամ դարձնելու գործընկեր։ Մի շարք պետությունների հետախուզական ծառայություններում բարձրաստիճան շատ աշխատակիցներ կորցրել են ծառայողական հեռանկարը և խոստովանել են, որ «հայկական ուղղությամբ» կրած անհաջողության պատճառով իրենք լիովին ձախողել են աշխատանքը։ «Հայ ցանցային կառույցը» ոչնչացնելը կամ կլանելը հեշտ չէ, գրեթե անհնար է, բայց, ցավոք, բուն հայ իրականությունը դեռևս ձեռնամուխ չի եղել կոնկրետ կառույցների վերակազմավորմանը։ ՈՒստի կորսվում է պատմականորեն թանկ ժամանակը, չկա նոր խնդիրների ըմբռնում։ Բայց կան շատ լուրջ նախադրյալներ, որ նոր կառույցները, որոնք ակտիվորեն ստեղծվում են, ավելի լայն և արդյունավետ գործունեություն կսկսեն։
Հարցազրույցը` Ֆելիքս ԳԻԲԱՐՅԱՆԻ
Իրատես դե ֆակտո
2010-10-10
В интервью «Иратес де-факто» политолог Игорь Мурадян отметил, что не считает одержанную в 1994 году победу в Карабахе блестящей, поскольку армянские войска, остановив попытки Азербайджана внести перелом в ход боевых действий, так и не установили контроль над большей частью Карабаха. Армия НКР не сумела вернуть Шаумян и территории равнинного Карабаха, потеряла контроль над важнейшим Хорадизским узлом. И в этих условиях нельзя говорить, что утверждения о необходимости довести до конца дело, является неприемлемым, заметил Игорь Мурадян. (В его недавних статьях прозвучал прогноз о том, что единственным спасением Армении могут стать новые войны). Перед армянскими войсками не ставилась задача достичь Куры, но именно это могло позволить добиться успехов в политике, считает политолог. Он считает, что в то время дипломатией в Армении занимались неопытные специалисты, а армией командовали непрофессионалы, а за последние 15 лет Армения проводит неэффективную внешнюю политику.
«Проблема внешней политики состоит в том, что она всегда была направлена на обеспечение интересов и безопасности политического руководства и его окружения», считает Игорь Мурадян. В карабахском урегулировании Армения приняла выжидательную позицию и не продвигает какие-либо задачи на международной арене. Все действия Армении обусловлены некими вызовами и угрозами. Армения отказалась от международного признания НКР, да у ее политического руководства изначально не было такой цели. Из повестки политического диалога были изъяты вопросы, связанные с утерянными карабахскими территориями, армянскими беженцами и агрессивным поведением Азербайджана. Карабахская тематика была превращена в средство влияния на общество в Армении. В отношения с Турцией Армения также вступила, не осознав до конца истинные цели их авторов, и позволила Турции стать участником карабахского процесса, говорит Игорь Мурадян. Имея множество ресурсов и путей обеспечения безопасности, Армения заменила собственную обороноспособность непонятными отношениями с Россией. Армения не предприняла превентивных мер, и сейчас Азербайджан, фактически, развязал медленную войну против Карабаха, пытаясь вынудить Ереван к уступкам.
Политолог считает, что международная ситуация в данный момент весьма выгодна для Армении в целом и Карабаха в частности. Все мировые центры – США, Европа, Россия, Иран – поддерживают Армению, которая превращена в важнейший фактор сдерживания турецкой экспансии. Турция сейчас в изоляции, говорит Игорь Мурадян. А Армении обеспечивается все для нормальной жизнедеятельности. Азербайджан же превращен в «керосиновую бочку», и его каждый раз предупреждают, что, развязав войну, он потеряет больше, чем территории. То, что Азербайджан не может существовать в нынешних признанных границах, зафиксировано не только в региональных проектах, но и в общей доктрине перекройки мировых границ, говорит Игорь Мурадян. Многие уже не связывают с Азербайджаном долгосрочные планы. Этому народу суждено утерять не только государственность, но и родину, говорит Игорь Мурадян. Азербайджан должен либо смириться с утерей новых территорий и довольствоваться тем, на что у него нет прав, либо стать спутником Турции и исчезнуть в столкновениях, которые возникнут в турецкой элите вследствие имперских амбиций.
Но если Армения и впредь не будет проявлять инициативу, однажды она утеряет статус геополитического фактора. Заявление «большой тройки» могло бы абсолютно лишить Азербайджан надежды и быть совершенно иным, будь армянская дипломатия активнее и умнее, считает Игорь Мурадян.
Армения заявляла, что для нее приемлемо урегулирование конфликта, при котором НКР признается независимым государством, обеспечивается сухопутная связь с Арменией и международные гарантии безопасности. И именно на это ссылаются эксперты, утверждая, что в этом контексте мадридские принципы ОБСЕ вполне отвечают интересам Армении. Но предложенный армянским руководством формат не обеспечивает безопасность не только НКР, но и Армении, говорит Игорь Мурадян.
Политолог считает, что вероятность возобновления войны обусловлена наличием договоренности между Турцией и Азербайджаном, чего в настоящее время быть не может. Турция может быть заинтересована в войне с Карабахом, если ощутит жесткую изоляцию и вознамерится продемонстрировать свою роль в регионе. «Азербайджан избрал тактику «мелкой» войны – диверсий, провокаций, и это рано или поздно приведет к войне, но уже со стороны Армении. Если, конечно, Армения будет уверена, что война – это не самое страшное, и есть надежда на окончательную победу. Победит не тот, кто готов к войне, а тот, кто ее начнет», считает Игорь Мурадян. Кроме того, есть две версии войны: если Турция заинтересована или если Турция не заинтересована. Военное командование Армении имеет большие заслуги перед родиной, но пришло время уступить свое место.
«Армянское руководство с удивительной последовательностью борется с любыми инициативами как в Карабахе, так и Диаспоре», – говорит Игорь Мурадян. При этом, проблемы, перед лицом которых оказалась Армения, как выяснилось, серьезнее, чем предполагало руководство. Перед Арменией стоит задача стать важным региональным фактором и серьезным партнером мировых центров. Это возможно, если «армянская сеть», потенциал которой превышает возможности некоторых государств, реорганизуется. Ряд государств пытаются нивелировать влияние «армянской сети». Это им не удается, но и армянские реалии пока не пытаются реорганизовать структуры сети. Мы теряем время, не ставим конкретные задачи, но есть предпосылки, что новые структуры, которые сейчас создаются, начнут более обширную и эффективную деятельность.
2010-10-05
В случае вытеснения «Би-Пи» из мирового нефтяного бизнеса
На вопрос lragir.am отвечает политолог Игорь Мурадян
Господин Мурадян, Вы занимаетесь вопросами геоэкономики, и уделяете много внимания проблемам нефти, газа и энергокоммуникаций. Как отразится авария в Мексиканской заливе на международной политике, на геоэкономических реалиях?
Уже достаточно широко сообщалось, что данная авария может привести к резкому повышению цен на нефть, что вовсе не однозначно. Но, мировые нефтедобывающие державы обладают значительными резервными мощностями по добычи нефти, и возможно, цены повысятся, но не до столь высокого уровня. В данном случае, в выигрыше окажутся арабские государства, Иран и Венесуэла, некоторые другие экспортеры нефти, но никак не Россия и прикаспийские страны. Дело в том, что Евразийские нефтедобывающие страны – Россия, Казахстан и Азербайджан не могут рассматриваться стратегическими поставщиками, так, как не обладают значительными резервами мощностей по добыче, в отличие от стран членов ОПЕК. Но, основные выгоды, в данной ситуации, принесет наращивание добычи, а не рост цен. Если даже цены на нефть и взлетят, то это будет ситуационное явление.
Хотелось бы отметить другое, каким образом используются подобные глобальные аварии в мировых политических играх. Конечно, никак невозможно говорить о том, что данная авария в Мексиканском заливе произошла по злому умыслу, это опережение добычи на шельфе технологий, рано или поздно должно было привести к подобной катастрофе. Но, совершенно ясно, что данная авария используется в политических целях. Дело в том, что, наряду с тем, что Великобритания, независимо от правящей в Лондоне политической партии, предпочитает видеть в Вашингтоне у власти представителя Республиканцев, нежели Демократической партии, британцы имеют все основания не взлюбить Б. Обаму. Это обстоятельство явственно проявлялось и в самые последние времена, то есть, во время президентства Б. Клинтона и Дж. Буша. В отношении Б. Обамы, британский истеблишмент «объявил» его врагом определенных глобальных интересов англо-саксонской консервативной элиты, еще во время президентской предвыборной кампании.
Данная ненависть к Б. Обаме объясняется не столько конъюктурными мотивами, а весьма глубокими сакраментальными соображениями, и не удивительно, что Б. Обама не упустил возможности, чтобы нанести удар по «Бритиш Петролеум», что означало удар по Великобритании. Нужно, также, отметить, что сама «Би-Пи» имела непосредственные претензии к команде Б. Обамы, так, как при нем, компания лишилась стратегической поддержки США в осуществлении своей глобальной политики. Как известно, и Б. Клинтон, и Дж. Буш безусловно поддерживали «Би-Пи», которая выступала в качестве «дирижера» не только европейской, но и американской нефтяной политики. При Б. Обаме, компания лишилась этой поддержки, что поставило под сомнение перспективы ее дальнейшей роли в мировой геоэкономике.
Такого отношения обе стороны не простят друг другу. Несомненно, в случае вытеснения «Би-Пи» из мирового нефтяного бизнеса, Британская империя объявит «войну» Б. Обаме, что возможно пройдет «красной линией» через всю дальнейшую деятельность американского президента. «Бритиш Петролеум», несмотря на всевозможные попытки различных комментаторов выдать эту компанию за некую международную, все же, является политическим инструментарием и важнейшим рычагом британской внешней политики. С этой компанией связаны интересы ведущих бизнес-кругов, британской аристократии и королевской семьи. Данная компания обеспечивает британской элите дополнительную ренту в мировом бизнесе.
Столь сильный удар по «Би-Пи», станет более, чем убийственным для Великобритании. Не думаю, что эта катастрофа приведет к прекращению существования «Би-Пи», так, как за этой компанией стоит британская политика, но ей может нанести столь существенный удар, что компания утратит самостоятельность в принятии решений, а это, в свою очередь изменит геоэкономическую ситуацию во многих регионах, где эта компания «правила балом», например, в Кавказско-Каспийском регионе. В случае возникновения реальной угрозы существованию «Би-Пи», компания предпримет ряд шагов, чтобы поставить под угрозу доминирующую роль США в функционировании Кавказско-Каспийского энергетического комплекса, подключив к этой «войне» Турцию, которая предъявит свои претензии на энергетические коммуникации и другие объекты данного комплекса. Возможно, будет нарушена вся системы функционирования этого комплекса по добыче и транспортировке нефти и газа, и не только в Кавказско-Каспийском регионе. Во всяком случае, гораздо больше проиграют страны регионов, нежели ведущие державы.
2010-06-04
Ինչպե՞ս կբնութագրեիք ղարաբաղյան խնդրի շուրջ վերջին իրադարձությունները, ինչպիսի՞ն են կարգավորման գործընթացի միտումները, ո՞ւմ նախաձեռնություններնավելի ակտուալ կլինեն, կարելի՞ է սպասել ռազմական գործողություններիվերսկսում:
Այն բանից հետո, երբ Ռուսաստանի փոխանցմամբ Թուրքիան ղարաբաղյան թեմայով քննարկման մեջ մտավ, նրան այս ասպարեզից դուրս հանելն անհնար կլինի: Առայժմ Թուրքիան անհաջող փորձեր է կատարում օգտագործել ղարաբաղյան գործոնը արևմտյան հասարակության վրա հակագրոհի համար, ցանկանալով Արևմուտքից երաշխիքներ ստանալ, որ իր վրա հայկական գործոնով այլևս ճնշումներ չեն գործադրվի: Սակայն լիովին սպասելի են Թուրքիայի նոր հավակնությունները, ով կփորձի հասնել ճանաչման` որպես ղարաբաղյան կարգավորման մասնակից: Ռուսաստանն իր գործը արել է և կարող է հետևել Կովկասում թուրքական ազդեցությունը սահմանափակելու ԱՄՆ ջանքերին: Բայց խնդիրն այն է, որ Ռուսաստանը կկորցնի իր ունակությունը Թուրքիայի էքսպանսիան զսպելու հարցում, նախևառաջ կովկասյան ուղղությամբ: Այդ պատճառով հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման էպոտաժային փուլը դարձավ ղարաբաղյան հարցում Թուրքիային նոր դեր տալը: Ռուսաստանը ձև է անում, որ ամեն ինչ հսկողության տակ է, ինչպես ասել է ՀՀ ազգային անվտանգության մի կրտսեր սպա, բայց այս ամենն ընդամենը սնապարծություն է: Բավական կլինի, որ ամերիկացիները անձամբ սպասողական դիրք գրավեն տարածաշրջանում, եւ Ռուսաստանը ստիպված կլինի կովկասյան քաղաքականության մեջ իր տեղը կիսել Թուրքիայի հետ, և առանց Թուրքիայի ղարաբաղյան կարգավորման ցանկացած նախաձեռնություն ոչ լեգիտիմ կլինի: Հայաստանն անձայն թույլ է տվել Ռուսաստանին ղարաբաղյան թեման փոխարինել Թուրքիայի հետ նոր հարաբերություններով: Բարեբախտաբար, ԱՄՆ չի պատրաստվում հեռանալ տարածաշրջանից, և ամեն ինչ այնքան պարզ չէ, ինչքան թվում է:
Կարգավորման գործընթաց պարզապես գոյություն չունի: Հայաստանից պահանջվել են տարբեր քայլեր և մասնակցություն տարբեր “նախագծերում” և նա կատարել է արտաքին գործընկերների բոլոր պայմանները: Այդ պայմաններից մեկն այսպես կոչված նոր առաջարկներն են ղարաբաղյան կարգավորման վերաբերյալ: Դա տեղի ունեցավ, և Հայաստանը հանդես եկավ Մադրիդյան սկզբունքների վերաբերյալ նոր առաջարկներով: Դրանով նա չի կանգնեցնի իր հանդեպ արտաքին պահանջները, սակայն հայկական ղեկավարությունը պատրաստ է մինչև վերջ գնալ, հույս ունենալով իր համար իշխանության իրավունք խնդրել: Կարգավորման գործընթացում ոչ մի նոր բան ի հայտ չեկավ, իսկ գործընթաց, որպես այդպիսին, գոյություն չունի:
Իհարկե, պրագմատիկ հայ հասարակությանն արտաքին քաղաքական դեմագոգիայում 2 հարց է հետաքրքրել: Սարգսյանը կգնա արդյոք ֆուտբոլային հանդիպմանը (այս հարցը արդեն վճռվել է), և կլինի արդյոք պատերազմ Ղարաբաղում: Պետք է դիտարկել պատերազմի 2 ֆորմատ` մեծ և փոքր: Մեծ տարածաշրջանային պատերազմը կծագի, երբ այս տարածաշրջանից կհեռանա ԱՄՆ-ն, ընդ որում կհեռանան բրիտանական ոճով, թողնելով իրադարձությունների զարգացման ակտուալ սխեմաներ: Այդ ժամանակ պետք է սպասել “նոր սկյութների, որոնք եկեղեցիներից քշել են ձիերին”: Փոքր պատերազմը հնարավոր է միայն Անկարայից դեպի Բաքու որոշակի ազդանշանների փոխանցման դեպքում այն մասին, որ Թուրքիան կապահովի անհրաժեշտ պաշտպանություն: Իմ կարծիքով, համաշխարհային վերլուծական հասարակությունը չափից ավելի պահպանողական է և ավելի քիչ է հակված խուճապային տրամադրություններին, քան կարելի էր ցանկանալ:
Բալկաններից Պակիստան հավաքվել է բավականաչափ վառելանյութ, և Թուրքիան ստացել է սպառիչ բացատրություն, որպեսզի որոշում կայացնի` նման ազդանշան տա՞լ Բաքվին, թե ոչ: Ներկա փուլում Թուրքիան ոչ թե կորցնելու բան չունի, այլ ավելին ակնկալելու չունի, և եկել է պահը ցույց տալու, թե տարածարջանում ով է գլխավորը: Ամենացուցադրական ձևով կարելի է դա անել` պատերազմ հրահրելով Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև, այդ ժամանակ Թուրքիան կորոշի` երբ սկսել պատերազմը, ինչ ինտենսիվությամբ այն վարել և երբ ավարտել: Ուրիշ սցենարներ պատերազմը վերսկսելու, այդ թվում Ադրբեջանի սեփական նախաձեռնությամբ, անհնար է: Դրանով հանդերձ, ԱՄՆ-ն և Ռուսաստանը իրական ակտիվություն չեն ցուցաբերի, քանի որ կուզենային ներքաշվել Թուրքիայի հետ կոնֆրոնտացիոն հարաբերությունների մեջ: Պետք է հասկանալ, որ Թուրքիայի ազդանշանները բոլորովին կապ չունեն հայ-թուրքական հարաբերությունների ու ղարաբաղյան կարգավորման հետ: Թուրքիան որոշում է իր աշխարհաքաղաքական արմատական հարցերը: Այսպիսով, լուսացույցն Անկարայում է, իսկ ո՞ւմ ձեռքին է քարը:
Հայ-թուրքական կարգավորման ամենասկզբից էլ ես պնդում եմ, որ հայ-թուրքական կարգավորում ըստ էության չկա, տեղի են ունենում գործընթացներ` պայմանավորված բոլորովին այլ նպատականերով և խնդիրներով: Չէր կարելի Հայաստանի նման քաղաքական անտարբեր դերն ընդունել որպես իրական քաղաքականության էպատաժ և դրանով երկիրը դնել օտար նպատակների տակ: Չնայած, նույնիսկ այս իրավիճակում Հայաստանը կարող էր շատ բան շահել, եթե այժմ պահանջեր իր վարձատրությունն այս խաղում իր մասնակցության համար: Դրա վարձատրությունը կարող էր լինել անվտանգությունը և ֆինանսական օժանդակությունը: Սակայն ով կկկատարի այդ դերը դիվաանագիտության և արտաքին քաղաքականության մեջ, որն ընդգրկում է ոչ միայն դիվանագիտությունը:
Իրավիճակը տհաճ է, սակայն հեռու ձախողումից եւ, առավել ևս, աղետից: Պետք է հասկանալ, որ “համաշխարհային պատժիչ արշավի առաջնորդները մոլորված են, թուլացած իրենց գաղափարական և կամային ողորմելիության մեջ, բոլորովին սարսափելի չեն խռովարար կորպորացիաների և հանրությունների համար, համաշխարհային արշավը զրկված է ասպետներից և գործում է բացարձակապես խղճուկ վարձկաններով”: Կճեղքենք, տղաներ:
2010-03-29
2009 քաղաքական տարվա իրադարձությունների վերաբերյալ մեր հարցերին պատասխանում է քաղաքագետ Իգոր Մուրադյանը:
Պարոն Մուրադյան, ավարտվում է թե Հայաստանի, թե ողջ աշխարհի համար բարդ ու անկանխատեսելի տարին: Ինչպես կգնահատեք տարվա արդյունքները Հայաստանի համար, ինչ եզրահանգումներ ունեք Հայաստանի արտաքին ու ներքին, տնտեսական քաղաքականության վերաբերյալ: Եւ ինչ սպասելիքներ կան առաջիկա տարում:
Ինչպես եւ ենթադրվում էր 2008-ի վերջին, այսպես կոչված համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամը այնքան աղետալի չէր, որքան ներկայացնում էին լիբերալ տնտեսագետներն ու քաղաքական գործիչները: Իստեբլիշմենտը գերադասեց ինքն իրեն ապահովագրել, եւ առաջադրեց ամենաանբարենպաստ գնահատականներն ու կանխատեսումները: Իրականում պարզվեց, որ ուժի համաշխարհային կենտրոնները բավարար տնտեսական ու քաղաքական ռեսուրս ունեն՝ թույլ չտալու հասարակական անկայունություն եւ հարթելու առավել սուր խնդիրները: Տվյալ ճգնաժամը գլոբալ նշանակություն չունեցավ, հասարակական արտադրության ամբողջության իմաստով, եւ առավելապես ոչ լիկվիդայնության ճգնաժամ էր, ինչը պայմանավորեց տնտեսական քաղաքականության արդյունավետությունը, որն ուղղված էր այդ ոչ լիկվիդայնության կրճատմանը: Դա կանդրադառնա բազային մասնաչափերին, սպառման բնույթին ու ոճին, որը կդառնա այլ, առավել կապված իրական տնտեսությանը: Բառացիորեն մեկ տարում վերլուծության ենթարկվեցին խնդիրները, ընտրվեցին ու կիրառվեցին ճգնաժամը մարելու լծակները, եւ հետագայում, 2-3 տարվա ընթացքում տեղի կունենա ֆինանսական ոլորտի ու սպառման հավասարակշռություն:
Մեկ տարի առաջ հայաստանի կառավարությանն առաջարկվեց գնալ վա-բանկ եւ ընտրել բավական ռիսկային տարբերակ, այսինքն ձգտել կենտրոնանալ հնարավոր աղբյուրներից ներդրումներ ներգրավելու վրա, զարգացնելու ենթակառուցվածքներն ու արտադրությունը: Ընդ որում, հնարավոր է, առավել կարեւոր խնդիր էր դիտվում հենց ճգնաժամի պայմաններում իմաստավորել եւ ստեղծել թեկուզ տնտեսական-նախագծային պաշար տնտեսության իրական հատվածի զարգացման համար, որն ապահովեր արտահանման աճը եւ ներմուծման մասնակի փոխարինումը: Տարին ցույց տվեց, որ Հայաստանը, որ վաղուց համագործակցում է միջազգային ֆինանսական կառույցների ու Ռուսաստանի հետ, ստացավ արտաքին զգալի օգնություն, որը կոչված էր ոչ այնքան հարթելու ճգնաժամի սուր անկյունները, որքան ցույց տալու արտաքին գործընկերներին ու հակառակորդներին, որ Հայաստանը չի մնա մեկուսացման մեջ եւ կարող է արտաքին աջակցության հույս ունենալ:
Միաժամանակ, ինչպես չկար, այնպես էլ չկա ոչ մի համենայնդեպս հռչակված մտադրություն արդյունաբերության լուրջ զարգացման, մրցունակ լոկոմոտիվային ոլորտների ստեղծման մասին: Հիմնականում խաղարկում էին այն, ինչ նախանշվել էր նախկինում, սակայն ոչ մի կերպ չեն դիտարկվել արդյունաբերության ու արտահանման զարգացման նոր ծրագրեր: Զարմանք է հարուցում, թե ինչպես, եւ գլխավորը՝ ինչ պատճառներով, Հայաստանի տնտեսական ու քաղաքական էլիտան այդքան հետեւողականորեն անտեսում է արդյունաբերության զարգացումը, խուսափելով նոր ձեռնարկություններ ու ոլորտներ ստեղծելու հնարավորությունների քննարկումից: Նույնիսկ տնտեսության դրական պահերը, օրինակ բանկային համակարգի կայունությունը, չբերեցին այս կամ այն ոլորտների զարգացմանը, նույնիսկ ոչ նյութական արտադրության: Իրական հատվածի ոչ մի ոլորտ չզգաց ու չէր կարող ստանալ բանկա-վարկային համակարգը որպես գործընկեր:
Վերջին երկու տասնամյակների ընթացքում ոչ այնքան հարգարժան ու բացահայտ մարգինալ տնտեսագետներն ու քաղաքագետները կանխատեսում էին, թե շատ շուտով լիբերալ ու նեոլիբերալ տնտեսական գաղափարախոսությունն աշխարհում կսպառվի, եւ շատ վտանգավոր է թվում ֆինանսական ոլորտի ու իրական հատվածի հրեշավոր խզվածությունը: Այս մտքերը հիմա էլ են մնում մարգինալիտետի ոլորտում, սակայն, այնուամենայնիվ, լիբերալ տնտեսության խափանում համաշխարհային մասշտաբով տեղի ունեցավ: Դեռ պետք է իմաստավորվի, թե ինչ չափով են համատեղելի լիբերալիզմն ու մոնետարիզմը, սակայն նույնիսկ այսքան հնացած ու արատավոր համաշխարհային մոդելի պայմաններում իրական, մրցունակ հատվածի զարգացումը հնարավոր է, նաեւ ոչ մեծ ու պաշարներով ոչ հարուստ երկրում:
Հայաստանում տեղ ունի տնտեսության խնդիրների եւ հայկական տնտեսական էլիտայի թերարժեք մենթալության, կոռուպցիայի բարձր մակարդակի ու ոչ ադեկվատ մենեջմենտի անհամատեղելիությունը: Նման պայմաններում Հայաստանի տնտեսական հետագա զարգացումը տեղի կունենա քարշ եկող աութսայդերի ռիթմով: Ունիվերսալ գնահատականների համակարգը պարզվեց այնպես է ձեւավորվել, որ Հայաստանը, նաեւ սփյուռքը ենթարկվեցին հզոր հարձակման, որը դեռեւս լիովին չի գիտակցվել: Տվյալ խնդիրն այդքան էլ բարդ չէ գիտակցելու համար: Հայերը կուզեին շախմատ խաղալ, սակայն նրանց ցույց են տալիս զառը, որտեղ չափազանց շատ են պատահականությունները:
Ինչպե՞ս արձագանքեց 2009 թ. Խնդիրներին Հայաստանի քաղաքական դասը, ինչո՞վ դուրս եկավ երկիրը արտաքին քաղաքականության ակտիվ փուլից, որում հայտնվել էր հայ-թուրքական հարաբերության կարգավորման հետ կապված:
2009 թվականի քաղաքական բաղկացուցիչը Հայաստանի համար առավել տխուր էր: Ինչպես նկատել ենք մամուլում, հասարակական լայն հատվածներում թվում էր տեղի էր ունենում ակտիվ ու բազմակողմ քննարկում: Իրականում, ոչ մի քննարկում, ըստ էության, չեղավ, փոխարենը տեղի ունեցավ բավական պարզունակ փոխադարձ հայհոյանք կառավարության վճարած ֆունկցիոներների ու բոլոր առումներով ինքզինքը վարկաբեկած ընդդիմադիր ու պսեվդոընդդիմադիր հատկություններով քաղաքական կուսակցությունների ներկայացուցիչների միջեւ: Արդյունքում պարզվեց, որ Հայաստանում տեղի է ունենում ոչ թե հասարակական-քաղաքական պայքար, այլ հարմար ներկայացումներ արտաքին շահագրգիռ ուժային կենտրոնների համար: Տվյալ, քաղաքական գործիչների ու գավառական բնույթի գաղափարախոսների միջեւ գործնականում խուլիգանական լեզվակռվում շոշափվում էին հարցեր, որոնք կարող էին վնաս հասցնել ընդդիմախոսներին, բայց ոչ խնդրի էությանը: Գործնականում, չքննարկվեցին հայ-թուրքական “կարգավորման” նախագծի գործոնները եւ նպատակները: Պետք է լավ հասկանալ երկու բաղադրիչ: Նախ, ԱՄՆ տվյալ նախաձեռնությունը, նրա առաջարկած նախագծի ողջ անորոշությամբ հանդերձ, ցանկացած պարագայում ուղղված էր Թուրքիայի արտաքին քաղաքական հավակնությունները զսպելուն, նրան արեւելյան ուղղությամբ էքսպանսիայի մասով որեւէ փաստարկներից զրկելուն, Թուրքիայի վրա ճնշման ավանդական հայկական գործոնը հաստատելուն ու ուժեղացնելուն: Երկրորդ, տվյալ նախագիծը ԱՄՆ համար ամենեւին էլ առաջնահերթային չէ, եւ նրանք չեն պատրաստվում դրա իրականացման համար բավարար քաղաքական ռեսուրսներ ծախսել: Թուրքիայի վերաբերյալ Բարաք Օբամայի ռեպլիկներն առավելապես ցուցադրական ու քարոզչական բնույթ ունեին, այսինքն՝ “գործն արված է, կարելի է նաեւ մոռանալ”: Ոչ ԱՄՆ, ոչ Եվրամիությունը (ընդ որում, ոչ միայն առաջատար եվրոպական պետությունները, այլ հենց Եվրամիությունը), ամենեւին էլ շահագրգռված չեն հայ-թուրքական հարաբերության կարգավորմամբ, այլ “հայկական գործոնի” տրանսֆորմացմամբ եւ մոդեռնացմամբ, որպես Թուրքիային զսպելու երկու տասնյակ գործոններից մեկը:
Թուրքիայի վերածվելը տարածաշրջանային մակրոտերության, չնայած դիվանագիտական ռեվերանսներին ու հնարքներին, սպառնալիք է ոչ միայն Արեւմուտքի, այլեւ Արեւելքի տերությունների համար, ինչպես Ռուսաստանը եւ Իրանը: Թուրքիայի շուրջ օղակը կսեղմվի, եւ այն կձգեն Հայաստանի բառացիորեն բոլոր մեծ ու փոքր գործընկերները: Եւ պետք էր արդյոք “ռազմատենչ գավառացիների” այս ողջ դիմակահանդեսը, ովքեր իրենց երեւանյան քթից այն կողմ չեն տեսնում: Անհեթեթության բարձրակետը կլիներ, եթե թուրքերը կամ ամերիկացիները, կամ մեկ ուրիշը, Հայաստանին մեղադրեին “կարգավորման” տվյալ գործընթացը տապալելու մեջ: Ցնցող, սակայն սպասելի ու տրամաբանական էր, որ իշխող վարչակարգն ու ակտուալ ընդդիմությունը մրցակցում են այս թվացյալ “կարգավորումը” թուրքերի հետ մինչեւ վերջ հասցնելու “իրավունքի” համար:
Նույնիսկ այսքան ծավալված արտաքին մարտահրավերը չշեղեց ուշադրությունը հայկական քաղաքական կյանքի գլխավոր արատներից: Հայկական քաղաքական դասն ընդունակ չէ քաղաքական ակտուալ պայքարի մեջ ներգրավել նոր սերնդի ու բնակչության ավելի լայն շերտերի, քանի որ մեր երկրի բնակչությունը ինտուիտիվ ընկալում է իրականությունը: Հայաստանում քաղաքական պայքարը, ներառյալ պառլամենտարիզմի գործընթացները եւ իրավական պետություն կառուցելու խնդիրների իրագործումը, ոչ այլ ինչ է, քան քրեական բացահայտ մի խմբավորման պայքար մյուսի դեմ: Արեւմտյան հանրությունը հոռետեսորեն ու շփոթմունքով է նայում հայկական ընդդիմությանը, նրա մեջ չտեսնելով այլընտրանքային գործընկերոջ, եւ դրա հետ կապված ոչ արմատական, ոչ էլ չափավոր ընդդիմությունը Հայաստանում այդպես էլ չստացավ անհրաժեշտ աջակցությունը: Ինչ վերաբերում է հայկական էլիտային ամբողջությամբ, այն այդպես էլ չդարձավ համաշխարհային քաղաքական էլիտայի թեկուզ հեռավոր, անհրաժեշտ պրոֆիլի սպեկտրում մի տարր: Աղետ ամեն դեպքում չի լինի, պարզապես կգա հատուցման պահը: Եւ եթե հայկական էլիտան համաշխարհային առաջին էշելոնի քաղաքական հարաբերություններում նույնիսկ պատրաստված է ինչ որ նշանակալի բանի, ապա միայն հատուցման տրամաբանությանը եւ իտերացիային:
Ձեր խոսքերից կարելի է հասկանալ, որ դուք շատ ցածր գնահատական եք տալիս հայ հասարակության ներկայիս ինտելեկտին եւ կառավարման ընդունակություններին: Կա՞ ապագայի հույս:
Հայաստանը, որպես երկիր, որ հավակնում է իր հասարակության ինտելեկտուալությանը, պարտություն է կրել, երկիրը հայտնվել է խոր եւ ամոթալի գավառականության մեջ: Երկիրը ղեկավարել եւ ղեկավարելու են կրիմինալիտետի մնացորդները: Պարզվեց, որ այնպիսի հասկացություն, ինչպես “հայկական մտավորականությունը”, գոյություն չունի եւ թերեւս երբեք էլ չի եղել: Երկրում լիովին բացակայում կամ ավարտում է իր խղճուկ գոյությունը մարդկանց գիտատեխնիկական եւ ստեղծագործական խմբավորումը: Հարավային Կովկասում երկարատեւ խաղաղ գոյակցությունը Հայաստանին ոչ մի առավելություն, բարենպաստ հեռանկարի ոչ մի հույս չի տվել: Երկրում ահռելի քանակության վերջնականապես մոլորված, անազնիվ մարդիկ կան, որոնց հասարակական իդեալն ու արժեքային վարքը համարվում են դասալքության զանազան ձեւերը, նախեւառաջ՝ հոգեւոր դասալքությունը:
Միեւնույն ժամանակ, հայկական իրականությունը ցուցադրում է նոր սերնդի ծագումն ու ուժեղացումը, որ զուրկ չէ իդեալներից ու անձնազոհության ընդունակությունից: Նրանք զարմանալի մարդիկ են, որոնք հազարավոր են, եւ շուտով իշխող էլիտաների համար անհարմարավետ է լինելու ապրել մի երկրում, որտեղ կան նման մարդիկ: Մինչ այդ, այս մարդիկ բավական երկար ժամանակ քաղաքական ու հասարակական ոլորտում գործելու է ցանցային կազմակերպական կառույցների ձեւաչափով: Սրանք պոտենցիալ ուժեղ կառույցներ են, որ ենթադրում են ոչ ստանդարտ լուծումներ, ինչ որ առումով իռացիոնալ մտածողությամբ ու վարքով, եւ դրա հետ մեկտեղ՝ ենթադրելով իդեալիստական պրագմատիզմ: Վաղ թե ուշ, տվյալ ցանցային կառույցները կհարմարվեն նոր պայմաններին եւ ձեռք կբերեն ոչ միայն միաչափ պարամետրեր, այլեւ կսկսեն ենթարկվել հորիզոնական-զուգահեռ տրամաբանության եւ ոճի: Պետք է վստահ լինել, որ ցանցային կառույցների քննարկում եւ որոշ մասով նաեւ նախագծում տեղի է ունենում թե Հայաստանում, թե ԱՄՆ-ում, թե այլ երկրներում: Հայաստանի ապագան շատ բանով կախված է նրանից, թե դրանք որքանով ամբողջապես կամ մասամբ ինքնուրույն կլինեն: Սակայն ներկայիս քաղաքական ու սոցիալական վնասարար խմբավորումները նույնպես դեռ չեն կորցրել իրենց գործառույթները եւ կարող էին ավելի “ստեղծագործաբար” կատարել սեփական աննախանձելի դերը “մնացյալ պատմության” մեջ՝ քաշել ռետինը քաղաքական սպասարկման ընդունված հիերարխիայի շրջանակներում:
Այսինքն, մոտակա տարիներին մեր երկրին այլ բան չի սպասում, քան նախկինի պես ձգել ռետինը ժողովրդավարության, պառլամենտարիզմի եւ այլնի զարգացման ձեւաչափում:
2009-12-25
Электронная библиотека
