ՄԱՆՎԵԼ ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Մայիսի 20-ին ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կողմից դատական համակարգի «վիրահատական» միջամտության մասին հայտարարությունը ցնցեց Հայաստանը: Շատերը նախկինում քաղաքացիներին դատարանները արգելափակելու մասին նրա հնչեցրած կոչը դիտարկեցին որպես ոտնձգություն դատական համակարգի անկախության հանդեպ եւ Սահմանադրության կոպիտ խախտում: Սակայն, վարչապետի դատական համակարգի բարեփոխման մտադրությունն արագ աջակցություն ստացավ ԱՄՆ-ից եւ եվրոպական կառույցներից: Երկրում քննարկումները տեղափոխվեցին բարեփոխումների առաջարկվող ձեւերի ընդունելիության կամ անընդունելիության ոլորտ:

Սակայն, նախկին վարչակարգի գործունեության հատկանիշների վերաբերյալ Փաշինյանի հայտարարության մյուս կողմը ոչ պակաս իրարանցում առաջացրեց: Նշելով, որ դատական համակարգի ներկայիս իրավիճակը հաշվի առնելով, մարտի 1-ի գործով հնարավոր չէ դատավարություն իրականացնել մեղադրյալի նկատմամբ, վարչապետը ակնարկեց նախկին վարչակարգի հիմնական գործիչների քայքայիչ գործողությունների մասին: Ավելին, նա հայտարարեց. «Դեռեւս նախորդ տարվա խորհրդարանական ընտրությունների քարոզարշավին ասել եմ, որ այս ամենը վերլուծելով՝ դրա տակ տեսնում եմ ընդհուպ դավադիր պատերազմ հրահրելու, անգամ որոշ տարածքներ հանձնելու եւ տեղի ունեցածի պատասխանատվությունը Հայաստանի կառավարության վրա դնելու հեռահար նպատակ»: Միեւնույն ժամանակ, նա առաջարկեց խորհրդարանական հանձնաժողով ստեղծել` ուսումնասիրելու 2016թ. ապրիլյան պատերազմի փաստերը` դրանով իսկ ակնարկելով այդ ժամանակահատվածում նախորդ վարչակարգի կողմից նմանատիպ գործողությունների առկայության հնարավորությունը:

Այս հայտարարությունների իմաստը քիչ մարդիկ հասկացան: Ի՞նչ կապ ունեն նրանք դատական ​​համակարգը բարեփոխելու մտադրության հետ: Ինչո՞ւ էր Փաշինյանին պետք այս թեման կապակցել դատարանների թեմայի հետ միեւնույն հայտարարությունում: Անմիջապես կարծիքներ հնչեցին, որ Փաշինյանը «Ադրբեջանին հրահրում է ռազմական գործողությունների Արցախում` կանխորոշելով մեղավորներին ապագա պարտությունների համար»: Բայց ոչ ոք չպարզաբանեց վարչապետի նման ենթադրյալ մտադրությունների իմաստը: Այնպիսի հիմնավորումներ, ինչպիսիք են «նպատակային սադրանք է պատրաստվում երկրի դեմ»՝ քչերին կարող են համոզել. որ հասարակությունը մեկ տարվա ընթացքում սա լսում է տարբեր մարգինալ գործիչների բերանից: Ամենայն հավանականությամբ, Փաշինյանի հայտարարությունները այլ նպատակ ունեն, ինչը կվկայեն ապագա քաղաքական իրադարձությունները: Իսկ հիմա կարելի է միայն մեկ բան ասել. Ռ.Քոչարյանի դեմ դատավարության անցկացման համար քաղաքական պայմաններ չկան ինչպես երկրի ներսում, այնսպես էլ նրանից դուրս: Քոչարյանի կալանքի միջոցը փոխելու Արցախի նախկին եւ ներկա նախագահների միջնորդությունը, ինչպես նաեւ գործը Սահմանադրական դատարանին փոխանցելը՝ դատավարությունը մինչեւ ավելի լավ ժամանակները «սառեցնելու» նպատակ ունի միայն:

Ինչ վերաբերում է Արցախի նախկին պաշտոնյաներին, որոնք հանդիսանում են Հայաստանում տապալված վարչակարգի տեղական ներկայացուցիչները, ապա այստեղ իրավիճակը շատ ավելի տաղտկալի է: Հայաստանի նոր իշխանությունների աջակցությունից զրկված Արցախի իշխող վերնախավը կորցրել է հասարակության վրա ունեցած ազդեցությունը: Երբեմնի հզոր «սիլովիկները» կորցրել են իրենց պաշտոնները եւ, առանց հեռացող Բակո Սահակյանի վրա, որեւէ հույս չդնելով, «աղոթում» իրենց նախկին ղեկավար Սերժ Սարգսյանին: Վերջինս, իր հերթին, ամեն կերպ ցույց է տալիս իր մեծությունը՝ հաճախ այցելելով Արցախ եւ միայնակ կամ խմբային ինքնանկարներ անելով: Այսինքն, բոլորն ինչ-որ հնարավորության հույս ունեն:

Արցախյան բանակի նախկին հրամանատար Սամվել Բաբայանը, որն իր քաղաքական քարոզարշավն է սկսել Արցախի Սահմանադրության փոփոխության համար, այդ խմբի շրջանում զգալի գրգռվածություն է առաջացնում: Վերջինս, իր ժամանակին, Արկադի Ղուկասյանի եւ Սերժ Սարգսյանի իշխանության ժամանակ երկու անգամ բանտում հայտնված, Արցախի նախագահությունը գրավելու ծրագրեր է փափագում: Նման հեռանկարը ոչ մի լավ բան չի խոստանում նրանցից որեւէ մեկին: Պատահական չէ, որ հաճախակի են դառնում Ս. Բաբայանի եւ Ս.Սարգսյանի շրջապատում գտնվող գեներալ Վիտալի Բալասանյանի փոխադարձ մեղադրանքները: Բալասանյանը նույնպես մտադիր է մասնակցել Արցախում կայանալիք նախագահական ընտրություններին, եւ, ամենայն հավանականությամբ, «նախկիններն»՝ ապահով ապագա ունենալու իրենց հույսը կապում են նրա հետ:

Արցախի քաղաքական կյանքում եւս մեկ ակտիվ գիծ է նկատվում: Պաշտոնից ազատված նախկին պետական նախարար Արայիկ Հարությունյանը հայտարարեց նախագահական ընտրություններում իր թեկնածությունն առաջադրելու մասին մտադրության մասին՝ իրեն ներկայացնելով որպես գործող վարչակարգիչ տարանջատված գործիչ: Դիտորդների կարծիքով, նրա ամբողջ գործունեությունը տեղական պաշտոնյաների նյութական խրախուսումն է, չնայած նա միշտ հայտարարում է Հայաստանի նոր իշխանությունների ողուն աջակցելու մասին : Կան կարծիքներ, որ Ա.Հարությունյանը կրկնակի խաղ է խաղում`փորձելով ստանալ տեղի վարչակարգի եւ Փաշինյանի աջակցությունը:

Բայցեւայնպես, գործիչների նկարագրած եռանկյունը, որոնք փորձում են քաղաքական դաշտում տեղ զբաղեցնել ընտրությունների անցկացման ժամկետի մասին հայտարարության նախօրեին, բնութագրում են Արցախի ներկայիս քաղաքական իրավիճակը: Դժվար է ասել, թե ինչ է տեղի ունենում ետնաբեմում: Արցախի ճանաչված գործիչ Դավիթ Կարաբեկյանը, հղում անելով սոցիալական ցանցերին, գրում է, որ «տեղացի գեներալների ներկայացուցիչներն Արցախի օլիգարխներից մեկի պանդոկում ունեցել են ինչ-որ գաղտնի հանդիպում, որտեղ նրանք երդվել են պաշտոնանկ անել Նիկոլ Փաշինյանին»: Ամենայն հավանականությամբ, նման հանդիպումներն ամենուր են լինում, բայց բոլոր նախկին պաշտոնյաների մարգինալությունն ու ամբողջական արժեզրկումը այնքան ակնհայտ է, որ դժվար է նույնիսկ պատկերացնել, թե ինչի՞ վրա են նրանք հույս դնում: Այդ մարդիկ ունեին միայն մեկ ուժ` յուրացված իշխանություն եւ արտաքին հովանավորներ: Նրանք հիմա չունեն ո՛չ մեկը, ո՛չ մյուսը:

Հետաքրքրական է նաեւ Արցախի հասարակաքաղաքական գործունեության դրսեւորվող նոր ալիքը, նույնպես հետաքրքրված է: Օրերս Ստեփանակերտի փողոցներում տեղի ունեցավ «Ոչ վարչակարգին» ակցիան: Ակցիայի կազմակերպիչները հայտարարեցին, որ նրանք ձգտում են թափանցիկ եւ արդար ընտրություններ անցկացնել 2020թ.-ին, իսկ դրա համար պահանջվում է նախագահ Բակո Սահակյանի եւ նրա թիմի հրաժարականը, ժամանակավոր կառավարության ընտրումը եւ ազատ ընտրություններին նախապատրաստումը: Հաշվի առնելով քաղաքական կուսակցությունների մեծամասնության արժեզրկումը, նման նախընտրական հասարակական շարժման զարգացումը կարող է ամբողջովին փոխել Արցախի քաղաքական գործընթացների բնույթը: Վերոհիշյալ երեք թեկնածուների անհետաքրքիր ընտրական գործունեությունը կարող է կորցնել իր ողջ արդյունավետությունը: Ընտրությունների նախաշեմին քաղաքական դաշտում կարող են նոր խաղացողներ հայտնվել: