Էլեկտրոնային գրադարան
Քաղաքական-վերլուծական հոդվածներ
Ժամանակացույց
Վերջին քսան տարում Արևելյան Եվրոպայի երկրներն անցան պետությունների և հասարակությունների կայացման ու զարգացման մի բարդ ուղի, մեզ հետ այդ ուղին կտրեց նաև ԱՄՆ-ը, որի գլխով շատ պատրանքներ, հույսեր ու հիասթափություններ անցան, և հենց Արևելյան Եվրոպայի ասպարեզում պարզվեց, որ ԱՄՆ-ը, ըստ էության, երիտասարդ ու քաղաքականապես անփորձ մի պետություն է։
Վերջին քսան տարում Արևելյան Եվրոպայի երկրներն անցան պետությունների և հասարակությունների կայացման ու զարգացման մի բարդ ուղի, մեզ հետ այդ ուղին կտրեց նաև ԱՄՆ-ը, որի գլխով շատ պատրանքներ, հույսեր ու հիասթափություններ անցան, և հենց Արևելյան Եվրոպայի ասպարեզում պարզվեց, որ ԱՄՆ-ը, ըստ էության, երիտասարդ ու քաղաքականապես անփորձ մի պետություն է։
Այն բանից հետո, երբ «երկբևեռ» աշխարհը դադարեց գոյություն ունենալուց, և վրա հասավ ՆԱՏՕ-ի ճգնաժամը, տարածաշրջանների պետությունները չեն շտապում օրինակարգ ռազմաքաղաքական դաշինքներ ստեղծել, քանի որ դրան սկզբունքորեն դեմ են ԱՄՆ-ը և ՆԱՏՕ-ի առաջատար պետությունները, համաշխարհային և տարածաշրջանային ....
ԱՄՆ-ի հետազոտական և վերլուծական կենտրոնները տասնամյակներ շարունակ ակտիվորեն քարոզել են պանթյուրքիզմի գաղափարները, բայց հիմա պանթյուրքիզմը դիտարկվում է ոչ թե որպես աշխարհաքաղաքական դոկտրին, այլ որպես մշակութային ցանց: ԱՄՆ-ը ծրագրեր չունի ստեղծելու միասնական թյուրքական պետություն` Թուրքիայի գերիշխանությամբ, այլ շահագրգռված է Կենտրոնական Եվրասիայի նորանկախ պետությունների ինքնիշխանության պաշտպանությամբ...
Դավադրությունների տեսության մեջ մի տեսակետ կա, որը, որպես կանոն, անտեսվում է կամ համարվում է ոչ պարտադիր պայման, այսինքն` «ինքնաբերականություն»: Արաբական աշխարհում տեղի ունեցող իրադարձություններն ինքնաբերականության դասական օրինակ են, ինչը դեռևս չեն ընդունում շատ վերլուծաբաններ:
Վրաստանը, որ ընտրել է տարանցիկ-սպասարկման մոդելը, առայժմ Կասպյան տարածաշրջանի նավթի ու գազի փոխադրմամբ է միայն բավարարվում: Անգամ ղազախական փոխադրումները շատ քիչ են կապված վրացական հաղորդուղիների հետ: Դրա հետ մեկտեղ, այդ մոդելի հաջող ծավալումը, այսինքն` բեռնահոսքի կրկնապատկում-եռապատկումը կամ ավելի մեծացումը, կախված է Եվրասիայի պաշարների օգտագործումից, մի տարածաշրջանի, որտեղ ԱՄՆ-ը և եվրոպական պետությունները ներկայացված են ավելի շուտ մասնակի, քան համապարփակ: Եվրասիայի պաշարներին Վրաստանի կապվածությունն անմիջականորեն պայմանավորված է եվրոպական և ատլանտյան կառույցներին նրա ինտեգրման մակարդակով ու ձևաչափով:
Վրաստանը, որ ընտրել է տարանցիկ-սպասարկման մոդելը, առայժմ Կասպյան տարածաշրջանի նավթի ու գազի փոխադրմամբ է միայն բավարարվում: Անգամ ղազախական փոխադրումները շատ քիչ են կապված վրացական հաղորդուղիների հետ: Դրա հետ մեկտեղ, այդ մոդելի հաջող ծավալումը, այսինքն` բեռնահոսքի կրկնապատկում-եռապատկումը կամ ավելի մեծացումը, կախված է Եվրասիայի պաշարների օգտագործումից, մի տարածաշրջանի, որտեղ ԱՄՆ-ը և եվրոպական պետությունները ներկայացված են ավելի շուտ մասնակի, քան համապարփակ: Եվրասիայի պաշարներին Վրաստանի կապվածությունն անմիջականորեն պայմանավորված է եվրոպական և ատլանտյան կառույցներին նրա ինտեգրման մակարդակով ու ձևաչափով:
Մերձավոր Արևելքի խնդիրներին վերաբերող քաղաքական գրականության մեջ ավելի ու ավելի հաճախ է սկսել օգտագործվել «վերաձևում» հասկացությունը, ընդ որում, երևի ոչ մի անգամ չի առաջարկվել այդ հասկացության գոնե մոտավոր բնորոշումը: «Վերաձևում» արտահայտությունը կիրառվում է, ավելի շուտ, որպես տարածաշրջանում սպասվող արմատական փոփոխությունների մասին ամենաընդհանուր դատողություն, ինչը, թերևս, նշանակում է պետությունների ներքին ու արտաքին քաղաքականության ու պետական սահմանների փոփոխություն, նոր պետությունների առաջացում:
Անկախության ձեռքբերման հենց սկզբից Ադրբեջանն զգալիորեն հեռու էր արաբական պետությունների հետաքրքրության շրջանակներից, որի պատճառն Իսրայելի հետ նրա սերտ ու բազմակողմանի հարաբերություններն էին, ինչպես նաև դաշնակցային հարաբերությունները Թուրքիայի հետ, որի հանդեպ արաբական աշխարհը շատ զգուշավոր վերաբերմունք ունի:
Գերմանիայի դիրքորոշումը վրացական խնդիրների, մասնավորապես Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի առնչությամբ բևեռացած չէ, այլ արտացոլում է Գերմանիայի շահերը Արևելյան Եվրոպայում և Ռուսաստանի հետ առնչություններում։
Ներկայումս Մեծ Մերձավոր Արևելքում դիվանագիտական հակամարտություն է տեղի ունենում ԱՄՆ-ի և Իրանի միջև` Իրանի շրջափակման ձևավորման խնդրի առնչությամբ, որը ԱՄՆ-ի մտահղացմամբ պետք է կրի փոխադրական, տնտեսական և գործառական բնույթ։
ՈՒկրաինական քաղաքականության դաշտում ամերիկյան լոբբիստական ֆիրմաների նպատակները պարզելու խնդիրը բախվում է ԱՄՆ-ում և ՈՒկրաինայում բազմաթիվ հրապարակումների, խնդրո առարկայի շուրջ բավական լայն հրապարակային բանավեճին:
Թուրքիայի ներքին և միջազգային դրությունը շարունակում է խիստ հակասական մնալ, և այդ տևական իրավիճակը ճգնաժամային երևույթներ է առաջ բերում համաշխարհային տնտեսության ու քաղաքականության մեջ: Թուրքիան ձգտում է դառնալ «Մեծ Մերձավոր Արևելքի» առաջատար պետություն, նշանակալի հաջողությունների է հասնում տնտեսական և սոցիալական ոլորտներում, կառուցում է «նոր» տարածաշրջանային քաղաքականություն, բայց շարունակում է կախում ունենալ ԱՄՆ-ի, ՆԱՏՕ-ի, Եվրամիության հետ հարաբերություններից և միջազգային ֆինանսական կազմակերպություններից:
Եվրոպա-թուրքական հարաբերություններում առավել կարևոր խնդիրը դարձյալ Թուրքիայի անդամակցությունն է Եվրամիությանը: Թեև մաքսատուրքերի մասին համաձայնագիրը և Եվրամիության ու Թուրքիայի միջև կնքված մյուս համաձայնագրերը համագործակցության և Եվրոպական ընկերակցության հետ հարաբերություններում առավելություններ ստանալու լայն հնարավորություններ են ընձեռում Թուրքիային, այդուամենայնիվ, այն ձգտում է Եվրամիության լիարժեք անդամ դառնալ:
Այն բանից հետո, երբ ԱՄՆ-ը որոշեց Հարավային Կովկասի տարածաշրջանային հակամարտությունների պատասխանատվությունը թողնել Եվրամիությանը (ինչն առավել որոշակիորեն արտացոլվեց ղարաբաղյան հարցի առնչությամբ), որոշ ժամանակ եվրոպական կառույցները փորձում էին ԱՄՆ-ին ցուցադրել իրենց ընդունակությունը` ավելի արդյունավետ ազդեցություն գործելու Հարավային Կովկասի պետությունների, նախ և առաջ Հայաստանի ու Ադրբեջանի վրա, համարելով, որ, ի տարբերություն ԱՄՆ-ի, Եվրամիությունն ունի այնպիսի հզոր խթան, ինչպիսին Եվրոպական ընկերակցությանն ինտեգրումն է։ Սակայն այդ կարծիքը Եվրամիության կառույցներում պահպանվեց երկու տարուց ոչ ավելի։